Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 33

FRÆÐIGREINAR / SMÁSJÁRAÐGERÐIR
Kristinn R. G.
Guðmundsson
Frá heila- og taugaskurðdeild
Landspítala Fossvogi.
Fyrirspurnir, bréfaskipti:
Kristinn R. G. Guðmundsson
heila- og taugaskurðdeild
Landspítala Fossvogi.
Netfang: kristgud@shr.is
Lykilorð: skurðsmásjá, heila-
og taugaskurðlœkningar,
ísland.
Smásjáraðgerðir í heila- og
taugaskurðlækningum
Þróun sjónglerja og notkun þeirra viÖ skurÖaÖgerÖir
Ágrip
Hér fer á eftir stutt ágrip af sögu sjónglerja, sjónauka
og smásjáa og lýst hvernig skurðsmásjáin (aðgerðar-
smásjáin) þróaðist út frá þeim. Greint verður frá upp-
hafi smásjáraðgerða en þær hafa á síðustu árum náð
mikilli útbreiðslu um víða veröld.
Fjallað verður um notkun skurðsmásjáa hér á
landi en þó sérstaklega á heila- og taugaskurðdeild
Landspítala Fossvogi (áður SHR/BSP).
Inngangur
t>að eru sennilega ekki margir af þeim er nota skurð-
smásjár daglega sem gera sér grein fyrir því að þær
geta einnig verið ágætis sjónaukar, þó að sjálfsögðu
að því tilskyldu að safnglerið sé fyrst skrúfað af.
Þannig má í raun beina skurðsmásjánni jafnt til óra-
vídda himingeimsins sem að innstu afkimum hins
jarðneska líkama mannsins en það er einmitt hið
síðarnefnda sem aðallega verður fjallað um í þessari
grein. Sérstök ástæða þykir til að kynna notkun
skurðsmásjáa hér á landi til viðbótar því sem áður
hefur verið gert, þar sem þær hafa nú verið notaðar
með glæsilegum árangri til fjölda ára þótt það hafi
ekki farið hátt né vakið þá umræðu eða eftirtekt sem
skyldi. Hér var á sínum tíma um mjög merkilega nýj-
ung að ræða sem í tfmans rás hefur án efa haft mikil-
væg áhrif á heilbrigðisþjónustu á íslandi eins og ann-
ars staðar.
Gleraugun
Talið er að Kínveijar hafi fyrstir orðið til að finna upp
gleraugun og það löngu áður en farið var að nota þau
í Evrópu. Sögur fara af notkun þeirra í Kínaveldi um
500 árum fyrir Krist og Marco Polo kvaðst hafa séð
marga Kínverja nota gleraugu. Það var um 1275 eftir
Krist (1).
En þessu var öðruvísi farið í Evrópu og fyrir botni
Miðjarðarhafsins. Talið er að leturgrafarar hafi senni-
lega notað glerkúlur fylltar vatni sem stækkunargler
fyrir að minnsta kosti 3000 árum og Rómverjar not-
uðu ef til vill stækkunargler sem gerð voru úr berg-
kristöllum. Glerlinsur eins og við þekkjum þær komu
ekki til sögunnar í Evrópu fyrr en um 1200 eftir Krist
og var það ef til vill mest fyrir tilviljun. Ef til vill
komst einhver aldraður glergerðarmaður að því að
með því að horfa í gegnum kúpt gler ætlað í steindan
glugga mátti sjá mun betur en ella. Nafnið sem þess-
um gripum var gefið bendir og til þess að um almúga-
ENGLISH SilMMARY
The surgical microscope and its use in
neurological surgery
Guðmundsson KRG
Læknablaðið 2000; 86: xx-yy
This is a short history of glasses, telescopes and
microscopes and how the surgical microscope developed
from these optical instruments and became one of the
most necessary and most widely used surgical
instruments in the world for the past 30 years. It has been
of great importance to modern surgery, especially ear,
nose and throat surgery, eye surgery and last but not least
neurological surgery. The role of the surgical microscope
in lceland, and especially in neurological surgery, is
discussed.
Key words: surgical microscope, microneurosurgery,
tcetand.
Correspondance: Kristinn R. G. Guðmundsson. E-mail:
kristgud@shr.is
mann hafi verið að ræða (ísl. linsa; e. lens; ít. lente eða
lente divitre; sjá einnig lens culinaris og ísl. linsu-
baunir) (2,3)).
Hvenær fyrstu gleraugun í Evrópu sáu dagsins ljós
er ekki alveg ljóst en víst er að ekki hafa þau verið til
mikils gagns og ef til vill mest til skrauts. En gleraugu
voru víða seld á götum Evrópu er leið fram á miðald-
ir. Roger Bacon minnist á gleraugu í bók sinni Opus
Majus árið 1268 og fyrsta málaða myndin af manni
með gleraugu, sem vitað er um, var gerð á Ítalíu árið
1352. Þar gera bæði borgin Flórens og Pistoia kröfu
til þessarar „uppfinningar“. Fyrir þennan tíma sést
sem sagt ekki nokkur maður með gleraugu á mynd-
um, að minnsta kosti ekki í Evrópu!
Stökkið frá því að skoða umhverfi sitt með berum
augum yfir í að nota sjóngler til stækkunar var meiri-
háttar afrek. Það var samt mjög umdeilt á sínum
tíma. Sérstaklega gleraugun og þær uppgötvanir sem
síðar urðu með notkun smásjár og sjónauka. Lengi
fram eftir öldum var rótgróin sú trú eða fordómar í
Evrópu að það sem ekki sæist með berum augum
væri manninum ekki ætlað að sjá og reyndar hið
mesta guðleysi að reyna slíkt. Svo væri heldur ekkert
að marka það sem þannig sæist því það væri ekki eðli-
Læknablaðið 2000/86 431