Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 67

UMRÆÐA & FRÉTTIR / TÆPITUNGULAUST
Árni Björnsson
skrifar
tæpitungulaust
Heimilislæknirinn
Tegund í útrýmingarhættu
Stundum hitti ég fólk á förnum vegi eða á sam-
komum, sem stöðvar mig og spyr „manstu eftir mér,
þú varst einu sinni heimilislæknirinn okkar?“. Að
vísu gerist þetta æ sjaldnar en mér dettur í hug hversu
mörgum heilsugæslulæknum á heilsugæslustöðvum
fólk muni muna eftir, að 30-40 árum liðnum sem
lækninum sínum. Framanaf árunum sem ég starfaði
sem sérfræðingur og líka á næturvöktum, vissi fólk
nánast alltaf hver var heimilislæknir þess, en á síðari
árunum gerðist það æ algengara að það vissi ekki
hver hann var. Ég veit ekki hver þróunin hefur verið
á allra síðustu árum, en hef á tilfinningunni að færri
og færri hafi hugmynd um, hver heimilislæknir þeirra
sé þó flestir rati á næstu heilsugæslustöð.
Þegar ég kom heim frá sérfræðinámi og réðst sem
aðstoðalæknir á handlækningadeild Landspítalans,
var mér gert það ljóst að ég gæti ekki lifað og brauð-
fætt fjölskylduna af föstu laununum sem þá voru í
boði fyrir aðstoðalækna. Lausnin var að taka að sér
heimilispraxís og svo vildi til að þá losnaði praxís
Kristbjörns heitins Tryggvasonar sem var að verða
yfirlæknir á nýstofnaðri barnadeild Landspítalans og
bað hann mig að annast praxísinn, sem var allmikill.
Þetta þýddi að full stofa af sjúklingum beið mín að
loknum starfsdegi á spítalanum og ég verð að játa að
tilhugsunin um hvað þar biði mín var á stundum kvíða-
blandin. Þetta fólk varð að afgreiða og að því loknu
biðu vitjanirnar og þeim varð að ljúka. Að fresta
einhverju til morguns þýddi aðeins að meira var að
gera þann daginn. En smátt og smátt kynntist ég
skjólstæðingum mínum, ekki aðeins persónunum
heldur einnig persónulegum aðstæðum þeirra, gleði
og sorgum. Það gerði starfið að sumu leyti léttara en í
annan stað líka erfiðara, vegna þess að kynnin sköp-
uðu bæði samúð og andúð. Það gat verið erfítt að veita
hlutlausa þjónustu. Líklega stóðst bókhaldið ekki nú-
tímakröfur en það var spjaldskrá á stofunni og kompa
í töskunni en taskan var stöðutákn heimilislæknisins í
þann tíð. Skráning upplýsinga var í lágmarki enda var
tölvan ekki komin en spjaldskráin gekk í arf til þess
sem tók við praxísnum. Viðkvæmar persónuupplýs-
ingar voru trúnaðarmál milli sjúklingsins og læknisins
og sjaldnast skráðar, einkum ef þær tengdust sam-
bandi sjúklingsins við nánustu ættingja eða ástvini.
Grundvöllur sambandsins milli heimilislæknisins og
sjúklinga hans var gagnkvæmt traust, meðal annars
vegna persónulegra kynna. Jafnvel bömin þekktu
heimilislækninn og treystu honum betur en einhveij-
um aðvífandi, þó sá bæri líka læknisheiti.
Hvað hefur breyst eða hefur eitthvað breyst? Á
sambandið milli læknis og sjúklings hefur lagst ofur-
þungi skráningar á upplýsingum. Frjálsi og sjálfstæði
heimilislæknirinn sem gat valið það sem hann skráði
er að hverfa. Læknir sem ræður sig í þjónustu hins
opinbera heilbrigðiskerfis ræður ekki hvaða upplýs-
ingar hann skráir um sjúklinginn og hverju hann kýs
að sleppa. Sjúklingurinn getur heldur ekki treyst því
að upplýsingar sem hann vill halda milli sín og lækn-
isins verði ekki afhentar þriðja aðila án vitundar
hans. Því verður hollara bæði fyrir lækninn og sjúk-
linginn að halda sig í hæfilegri fjarlægð hvor frá öðr-
um, stóri bróðir er alls staðar á varðbergi. Því er nú
leynt og ljóst reynt að útrýma sjálfstætt starfandi
heimilislæknum. Stóri bróðir hefur ekki sömu tök á
þeim og þeim sem starfa á stofnunum hins opinbera.
Sjúklingaupplýsingar, jafnvel hinar allra viðkvæm-
ustu og persónulegustu eru orðnar að verslunarvöru
og samkvæmt lögmálum markaðarins, sem verða æ
máttugri innan heilbrigðiskerfisins, má ekki rýra gildi
vörunnar með því að hengja sig í úreltar siðareglur.
En það er fleira sem hefur sem hefur breytt ímynd
heimilislæknisins. Fyrr á árum var það nánast bundið
skyldu að sinna sjúklingum samdægurs. Þarmeð var
ekki sagt að lækning, nema bráðalækning, væri sam-
dægursverkefni. Alloft var nauðsynlegt að láta sjúk-
lingana koma aftur til að átta sig betur á vanda þeirra
en biðlistamenning eins og hún tíðkast nú á heilsu-
gæslustöðvum var ekki við hæfi. Svo voru það vitjan-
irnar. Um það hefur lengi verið deilt hvort vitjanir
lækna á heimili sjúklinga þjóni einhverjum tilgangi og
virðist sem hjúkrunarfræðingar frá heilsugæslustöðv-
um sinni sjúkravitjunum í vaxandi mæli. Þetta hefur
eflaust sína kosti. Það er hægara fyrir lækni, sem er
störfum hlaðinn við að skrá upplýsingar að sleppa við
þessa skyldu en um leið tapast sá þáttur í samskiptum
að kynnast á vettvangi sjúklingsins og það fannst mér
oft býsna Iærdómsríkt, þó erfitt kunni að vera að færa
þann lærdóm í gagnagrunn. Þekking ein og sér,
hversu víðtæk sem hún er, getur því aðeins orðið
grundvöllur visku að reynsla fylgi með og í engri
grein læknisfræði eins og heimilislækningum hefur
reynsla af samskiptum við sjúklinga og þekking á um-
hverfi þeirra jafn mikla þýðingu bæði fyrir lækninn
og sjúklinginn.
Læknisfræðin stendur nú á krossgötum. Rann-
sóknarstörf ásamt skráningarskyldu verða æ fyrir-
ferðarmeiri þættir í í fræðslu og starfi lækna og þar
eru heimilislæknar ekki undantekning. Upplýsinga-
skráning fyrir opinbera aðila og tryggingafélög tekur
meira og meira af tíma læknisins, en að sama skapi
minnkar tíminn sem hann hefur til að sinna andleg-
um og líkamlegum þörfum sjúklinga sinna. Vera má
að þetta sé það sem koma skal, en sé það raunin, er
þá ekki kominn tími til að huga að því hvort á að
smyrja eða stoppa upp síðasta heimilislækninn til að
geyma hann í væntanlegu læknisfræðiminjasafni?
Læknablaðið 2000/86 461