Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 71

UMRÆÐA & FRÉTTIR / (ÐORÐASAFN LÆKNA 123
Follow-up time
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@rsp.is
Laufey Steingrímsdóttir, næringarfræðingur,
bað um álit á íslensku heitunum fylgitími og eftir-
fylgnitími til að tákna follow-up time. Undirrituðum
leist betur á það fyrra, en gæta þarf þess að aðrar
samsetningar lýsingarorðsins follow-up séu þýddar á
lipran og sambærilegan hátt, svo sem follow-up care,
follow-up contact, follow-up examination, follow-up
measure, follow-up study og follow-up treatment. Þá
þarf einnig að gæta þess að færa ekki hina miklu
nafnorðanotkun enskunnar beint yfir í íslensku, en
follow-up er oft notað sem nafnorð þegar samhengið
er augljóst.
Ensk-íslensk orðabók Amar og Örlygs birtir skýr-
ingar á nafnorðinu follow-up: 1. hvers kyns aðgerð í
þeim tilgangi að fylgja tilteknu málefni eftir (bréf
heimsókn o.þ.ul); árétting. 2. (í lœknisfrœði) eftir-
meðferð, reglulegt eftirlit með sjúklingi eftir aðgerð
eða aðra lœknismeðferð. Skýringar á sagnorðinu to
follow-up má finna í hinni miklu orðabók Websters:
a. að fylgja e-u eftir vandlega og af þrautseigju. b. að
auka áhrife-s meðfrekari aðgerð. c. aðfylgja e-u eftir
þar til lausn eða niðurstaða fœst. Iðorðasafn lækna
birtir hvorki nafnorðið, sagnorðið né neina af ofan-
greindum samsetningum. í læknisfræðiorðabók Sted-
mans má finna samsetninguna follow-up study: rann-
sókn þar sem fólki, sem orðið hefurfyrir áhœttuþœtti
eðafengið ákveðna fyrirbyggjandi eða lœknandi með-
ferð, er fylgt eftir um tíma
Asgeir Blöndal, læknir á Húsavík, tók saman
bókina Líkams- og heilsufræði og gaf út árið 1924.
Þar segir meðal annars:
„Vjelindið gengur neðst úr kokinu, aftan bark-
ans, niður með hryggnum, gegnum þindina og niður
í efra magaop.“
„Maginn er allstór poki, sem liggur fyrir neðan
þindina undir vinstra síðu-barði, gengur þaðan
niður á við til hægri, er víðastur ofan til, en mjókkar,
er dregur niður að neðra magaopi.“
„Skeifltgörnin tekur við neðan magans, og er
hún stuttur skeifuboginn garnarspotti, sem liggur
utan um hægri enda briskirtilsins."
„Blágirnið er mestur hluti gamanna (um 5 metra
langt), sem liggja í mörgum bugðum og fylla kviðar-
holið,...“
„Langinn. Hann er miklu gildari og liggur í
stórri lykkju, fyrst upp með hægri síðu, upp að lifur,
síðan þvert yfir kviðinn, neðan bringspala, út að
vinstri síðu; þaðan niður vinstra megin, niður að
mjaðmagrind. Þar sem langinn byrjar, er nokkur
hæll niður á við - langabotninn. Út úr honum
gengur lítill, blindur garnastúfur - botnlanginn."
„Endagörnin tekur við af langanum.“
millibili til að
um afleiðingar
eða með
ákvarða
eða árangur.
Sé lýsingarorðið
follow-up þýtt með for-
liðnum fylgi- á íslensku,
geta ofangreindar sam-
setningar fengið íslensk
heiti þannig: follow-up
care verði fylgiumönnun,
follow-up contact verði
fylgisamband, follow-up
examination verði fyig'-
skoðun. follow-up
measure verði fylgiráð-
stöfun. follow-up study
verði fylgirannsókn og
follow-up treatment verði
fylgimeðferð. Gaman
væri nú að fá viðbrögð
lesenda.
Tvær tillögur
Auðbergur Jónsson, læknir, sendi bréf frá Egilsstöð-
um og fannst að vonum lítil „reisn“ yfir þýðingartil-
lögum undirritaðs í 122. pistli á samsetningunni
ascending infection. Hann gengur beint til verks og
stingur upp á að íslenska heitið verði einfaldlega sýk-
ing neðan frá, „þó vitanlega sé það ekki jafn þráðbein
þýðing“. Hafi hann bestu þakkir fyrir. Vilja fleiri
leggja orð í belg?
Þá sendi Jón Steinar Jónsson, læknir, tölvupóst
með tillögu að þýðingu á heitinu atopy (sjá 120. pistil,
Læknablaðið 2000; 86: 207). Hann leggur til að ís-
lenska heitið verði auðnæmi. Þetta er lipurt og lag-
legt heiti. Um sjúklinga sem auðveldlega fá ofnæmi
(hafa ofnæmishneigð) má segja að þeir séu auðnæmir.
Pouch
Tryggvi Stefánsson, skurðlæknir, hringdi og var ekki
sáttur við þýðingu Iðorðasafns lækna á enska orðinu
pouch = kvos. Undirrituðum tókst síðan að finna orð-
ið á þremur stöðum í safninu: pouch of Douglas =
endaþarms- og legkvos, blind pouch (cul-de-sac) =
blindpoki og branchial pouch (visceral pouch) =
tálknpoki. Allar þessar þýðingar getur Tryggvi reynd-
ar sætt sig við, en hann var að fást við að koma ís-
lensku heiti á tilbúinn endaþarm, sem á ensku nefnist
ýmist ileal pouch eða ileo-anal pouch. Fyrirbærið er
búið til með sérstakri skurðaðgerð, þegar ristillinn
hefur verið fjarlægður, til þess að mynda hægðageymi
ofan við endaþarmsopið. Bein þýðing samkvæmt
Iðorðasafninu gæti verið dausgarnar- og bakraufar-
poki eða dausgarnar- og endaþarmsopspoki. Orðið
kvos merkir dæld, dalverpi eða bolli og kemur því
ekki til greina í þessu sambandi.
Samkvæmt frásögn Tryggva getur verið um
nokkrar mismunandi útlitstegundir tenginga að ræða
(J-pouch, S-pouch, H-pouch) og því mjög erfitt að
finna eitt heiti sem lýsir útliti fyrirbærisins nákvæm-
lega. Hægðageymir er hins vegar heiti sem lýsir vel
hinu starfræna hlutverki. Á sænsku mun heitið vera
backen reservoir. Bácken merkir mjaðmagrind og
reservoir er geymir, þró, hylki, ílát, birgðir eöa forði.
Það er skoðun undirritaðs að lausnin felist í því að
sætta sig við þýðingu Iðorðasafnsins, pouch = poki,
og nota það í ofangreindum samsetningunum, en að
eiga einnig á takteinum heitið hægðageymir þegar
lýsa þarf starfsemi eða hlutverki. Vera má að orðið
posi geti einnig komið til greina, vegna hljóðlíkingar
við pouch, en það er notað í vefja- og líffæraheitun-
um um sacculus á sama hátt og poki er notað um
saccus. Annað mál er svo sú staðreynd að heitin ás-
görn = jejunum og dausgörn = ileum hafa átt mjög
erfitt uppdráttar hjá íslenskum læknum.
Læknablaðið 2000/86 465