Læknablaðið - 15.12.2002, Blaðsíða 11

RITSTJÓRNARGREINAR
Að ónáða lækna á móðurmálinu
Það getur ekki verið markmið læknasamtakanna
að sínu leyti, að halda úti vísindariti, sem býr við
þverrandi áhuga eigenda sinna. Áhugi okkar á ís-
lenskri tungu og menningu, nýorðasmíð og fleiru af
því tagi má ekki ganga af Læknablaðinu dauðu. (1)
Hvers vegna Læknablað?
í fyrsta tölublaðinu í janúar 1915 birtist ritstjórnar-
grein, þar sem rakið var, hvemig Læknafélag Reykja-
víkur varð til þess að stofna Læknablaðið og þar segir
síðar: „Oss eru allar bjargir bannaðar til þess að bæta
úr einangrun vorri og tengja stétt vora saman, nema
þessi eina: að halda úti læknablaði. Það gerum vér ef
vér viljum og það getur nægt til að ræða mál vor, nægt
til þess að við gætum hagsmuna læknastéttarinnar, ef
þess gerist þörf, og tengt oss saman í félagslynda
bróðurlega heild (2).“
Frá byrjun hefir þannig verið ljóst, að Lækna-
blaðinu er ætlað að vera málgagn læknasamtakanna,
fréttablað og félagslegur miðill og í mínum huga á
blaðið því sjálfstæðan tilverurétt, hvort sem í því eru
fleiri eða færri vísindagreinar á íslenzku.
Hér mætti vera amen eftir efninu, en nú er Lækna-
blaðið sagt búa við þverrandi áhuga eigenda sinna
(1). Áður hafði Hannes Petersen vakið athygli á því,
að „hin mikla gróska sem margir hafa þóst merkja í
vísindastarfi á íslandi [hafi] ekki skilað sér inn á síður
Læknablaðsins nema síður sé (3).“
Tómas Guðbjartsson varpaði síðan fram þeirri
hugmynd (4), að Læknablaðið birti allar vísinda-
greinar bæði á ensku og íslensku og er hliðstæðu þess
að finna hjá Læknafélaginu danska (5). Annar kostur
er nefndur í sömu andránni, því að talið er „eðlilegt
að spurt sé hvort tímabært sé að vísindagreinar séu
birtar eingöngu á ensku (1).“ Ég fagna hugmynd
Tómasar, en þykir síðari kosturinn afleitur, þar sem
hann leiddi aðeins til þess, að „stflæfingar“ (1) færu
fram á ensku í stað íslenzku áður. í báðum tilvikun-
um yrði að ráða aukalega sérfróðan ritstjóra enska
hlutans og myndi það stórauka útgáfukostnað Lækna-
blaðsins, því varla myndi slíkur sérfræðingur sætta sig
við, að vinna kauplaust, eins og ritstjórnarmenn hafa
gert síðastliðin áttatíu og átta ár.
Mótbára gegn læknablaði
í fyrrnefndri ritstjórnargrein frá 1915 er sagt, að ein
mótbáran gegn íslenzku læknablaði sé sú, „að læknar
muni ekki fást til að láta blaðinu í té nauðsynlegar
fréttir og skýrslur, muni hvorki hafa hirðusemi eða
nenningu til þess. Ef þetta rætist er blaðið dautt." Þar
segir einnig, að hver sá sem kaupir Læknablaðið á
heimtingu á því, að vita með fullri vissu allt sem ber
til tíðinda í læknamálum og heilbrigðisástandi í hér-
uðum (2). Það ætti ekki að vera þörf á því, að vekja
athygli á þeirri sjálfsögðu skyldu lækna, að greina
stjórnmálamönnum og stjórnvöldum og öllum þegn-
um þessa lands, á auðskilinni íslenzku, frá þeim rann-
sóknum, sem fram fara innan heilbrigðiskerfisins og
frá því hvað hefir fengizt fyrir það almannafé, sem
beint og óbeint er veitl tii þessara fræða og vísinda.
Hvers vegna nýyröasmíð?
Guðmundur Hannesson markaði þá stefnu ritstjórn-
ar Læknablaðsins, að íslenzkað skuli allt sem íslenzk-
að verður (6) og hann bætti við: „Undistöðuatriði
ýmsra fræðigreina eru kennd í flestum skólum lands-
ins, og þar er ekki unnt að nota erlendu heitin. Þau
verða heldur ekki notuð í bókum, ritgerðum eða út-
varpserindum, sem eiga að vera við alþýðuhæfi. Að-
eins íslenzk heiti koma hér til greina (6).“ Þessari
stefnu var til dæmis fylgt í ritinu Heilsurækt og
mannamein. Læknisfræði nútímans fyrir almenning
(7), sem út kom 1943. Þar voru erlendu heitin sett í
sviga, ef um nýyrði var að ræða.
Íðorðasmíðin er ekki markmið í sjálfri sér. Hún er
hins vegar nauðsynleg til þess, að íslenzkir læknar
geti tjáð sig í ræðu og riti um heilsurækt og manna-
mein á móðurmálinu. Hér er ekki úr vegi, að vekja
athygli á því, að það eru fleiri en læknar, sem leggja
stund á íðorðasmíð. Um áratuga skeið hefir verið
mælt fyrir um það í löggjöfinni, að lyfjaauglýsingar
skuli vera á íslenzku (8) og lyfjum fylgja auðskildar
og gagnorðar leiðbeiningar, einnig á íslenzku. Eiga
þeir, sem þar halda á málum hrós skiiið fyrir það,
hversu vel hefir til tekizt.
Vera má að einhverjum þyki þetta tóm þjóðernis-
remba, en geta menn í raun og veru hugsað sér, að
taka upp hálf-enskuna, sem nú tröllríður sumum ljós-
vakafjölmiðlunum? Þannig gæti heiti þessara hug-
leiðinga verið á því máli:
Að bögga doktorana með móðurtungunni!
Tilvitnanir
1. Sigurbjöm Sveinsson. Um skurðlækna og gengi Læknablaðs-
ins. í umræðu og fréttum / Af sjónarhóli LI. Læknablaðið 2002;
88; 578-9.
2. Læknablaðið. Ritstjómargrein. Læknablaðið 1915; 1:1-3.
3. Hannes Petersen. Læknablaðið - frá Iæknum til lækna. Rit-
stjómargrein. Læknablaðið 2002; 88:183.
4. Tómas Guðbjartsson. Vangaveltur um framtíð Læknablaðsins
sem vísindarits. Ritstjórnargrein. Læknablaðið 2002; 88:471-2.
5. Sjá Danish Medical Bulletin. Journal of the Health Sciences.
2002; Vol 49. Free of charge for foreign medical institutions on
request: Den Almindelige Danske Lægeforening, Trond-
hjemsgade 9, DK-2100 Köbenhavn 0, Danmark.
6. Anatomia Islandica. íslensk líffæraheiti eftir Guðmund Hann-
esson. Fylgir Árbók Háskóla íslands 1936-1937. Reykjavík
MCMXLI.
7. Heilsurækt og mannamein. Læknisfræði nútímans fyrir al-
menning. Níels Dungal prófessor sá um útgáfuna. Reykjavík:
Bókaútgáfan Dagrenning. Prentsmiðjan Hólar H.F. 1943.
8. Lyfjalög nr. 93/1994; 14. grein. „Auglýsa má og kynna lyf sem
markaðsleyfi hafa hér á landi á íslensku ...“.
Örn Bjarnason
Höfundur er að mestu
hættur lækningum og
nýyrðasmíð. Hann vinnur
nú að útgáfu á Læknabók
Þorleifs Bjömssonar
(hirðstjóra) frá fimmtándu
öld og er hún rituð
á íslenzku.
Læknablaðið 2002/88 887