Læknablaðið - 15.12.2002, Blaðsíða 34

FRÆÐIGREINAR / ATVINNUSJÚKDÓMAR
Upphaf rannsókna á atvinnutengdum einkennum
I nóvember 1996 hafði heilsugæslulæknir á Þórshöfn
samband við Vinnueftirlit ríkisins vegna nýhafinnar
kúskelfiskvinnslu og lýsti ýmiss konar öndunarfæra-
einkennum hjá starfsmönnum þar. í ársbyrjun 1997
barst Vinnueftirlitinu síðan erindi frá Hraðfrystistöð
Þórshafnar (HÞ) vegna veikinda starfsfólks í kúskel-
fiskvinnslu. Þar var greint frá óþægindum frá öndun-
arvegum, hósta, mæði, særindum og surgi fyrir
brjósti. Þessi óþægindi komu fram ýmist á vinnutíma,
í lok vinnudags eða að honum loknum. Oft voru
flensulík einkenni og hrollur samfara. Fór þá af stað
rannsókn á starfsfólki í samvinnu HÞ, Vinnueftirlit
ríkisins, Rannsóknastofu háskólans í ónæmisfræði,
göngudeildar ofnæmis á Vífilsstaðaspítala og héraðs-
læknis Norðurlands. Hjúkunarfræðingur frá Vífils-
staðaspítala fór til Þórshafnar og gerði öndunarmæl-
ingar, húðpróf og starfsmenn fylltu út spurningalista
um fyrri ofnæmi og einkenni. Húðprófin voru nei-
kvæð og ekki fannst teppa við öndunarmælingar.
Afram var haldið rannsóknum. Athugun á fimm
starfsmönnum HÞ leiddi í ljós fjölgun á hvítum blóð-
kornum, lækkun á komplímentþætti C4 og væga
hækkun á komplímentþætti C3d í blóði undir lok
vinnudags. Komu þannig fram merki um bólgusvör-
un. Mótefnamælingar í blóðvatni gegn prótínum úr
kúfiski sýndu að af 33 starfsmönnum í vinnslunni
voru 30 með mótefni en enginn af 27 starfsmönnum á
Landspítala sem notaðir voru sem samanburðarhóp-
ur var með mótefni. Til samanburðar voru tekin fjög-
ur sýni frá starfsmönnum í kúskelfiskvinnslu í Rhode
Island í Bandaríkjunum og þeir reyndust allir með
mótefni. Verksmiðjan þar var heimsótt og borin sam-
an við verksmiðju HÞ. Kom fram í heimsókninni að
veikindi væru ekki vandamál hjá starfsmönnum
bandarísku verksmiðjunnar. Var þetta túlkað þannig
að það væri ekki kúfiskurinn sem slíkur heldur þættir
sem tengdust sérstöðu vinnslulínunnar sem yllu veik-
indunum hjá starfsmönnum HÞ. Voru gerðar tillögur
um breytingar á vinnslulínunni en vinnsla á þessum
tíma hafði einkennst af miklum „gufumekki“ sem var
um allt vinnslusvæðið bæði í sal þar sem suða fór
fram (sal 1) og einnig í sal þar sem hreinsun og pökk-
un fór fram (sal 2). Skömmu síðar hætti vinnsla þar
eð báturinn sem veiddi kúskelina sökk.
Rannsókn á atvinnutengdum einkennum heldur áfram
Þegar vinnsla hófst að nýju haustið 1999 höfðu verið
gerðar endurbætur þannig að gufa og úði var mun
minni í sal 1 og salur 2 var orðinn „gufulaus". Þann
15. nóvember 1999 voru fengin sýni að nýju frá 11
starfsmönnum og sýndu einvörðungu tvö þeirra væga
fjölgun á hvítum blóðkornum. Þetta var talin vís-
bending urn að árangur væri að nást í málinu.
í janúar 2000 kom hins vegar fram að starfsmenn
ættu enn við veikindi að stríða. Einkenni voru svipuð
og áður. Við skoðun á vinnslulínunni 15. mars 2000
var áberandi mikil gufa í sal 1 þar sem fiskur er soð-
inn, pökkunarsalur var hins vegar laus við gufu. Vatn
var gruggugt en það er endurnýtt við skolun á fiskin-
um. Einnig voru áberandi dropaslettur frá færibandi
í átt að vitum starfsmanna. Loftræsing var mikil en
reykprófanir sýndu að loft þeyttist í ýmsar áttir bæði
að og frá vitum starfsmanna. Fiskurinn var volgur út
alla vinnslulínuna. A þessum tíma var einungis verið
að vinna kúfiskinn í beitu. I viðræðum við hóp starfs-
manna kom fram að einkenni voru enn veruleg hjá
þeim.
Þann 22. mars 2000 voru skoðaðir sjö einstakling-
ar sem vinna eða hafa unnið í kúfiski og fimm ein-
staklingar sem valdir voru úr almennu fiskvinnslunni.
Af sjö starfsmönnum var einn án einkenna, einn
starfsmaður hafði einkenni frá því áður en hann byrj-
aði í kúskelfiskvinnslu og tveir höfðu þurft að hætta
vegna einkenna. Einkenni voru þau sömu og áður er
lýst auk þess að nokkrir höfðu fengið blóðnasir.
Einn starfsmaður var rannsakaður með háskerpu-
tölvusneiðmynd af lungum sem reyndist eðlileg og
síðan var gerð berkjuspeglun og blóð tekið til rann-
sóknar. Hvít blóðkorn voru innan eðlilegra marka í
blóðsýni. Berkjuspeglun sýndi vægt aukna æðateikn-
ingu í stórum berkjum sem er merki um bólgu.
Berkju- og lungnablöðruskol leiddi í ljós aukningu á
heildarfjölda frumna þar sem eitilfrumur voru um
50% en meirihluti þeirra voru T-frumur, CD4/CD8
hlutfallið var 1,2. Fjörutíu og tvö prósent voru kleif-
kjarnafrumur og 8% voru átfrumur (macrophagar)
en undir eðlilegum kringumstæðum eru átfrumur um
95-100% af frumum úr skolvökva sem þessum.
Niðurstaða læknisviðtals og lungnaskoðunar á
fimm starfsmönnum HÞ sem ekki vinna við kúskel-
vinnslu var eðlileg utan að einn starfsmaður með
langa reykingasögu var með væga lungnateppu.
Við loftsýnamælingu í vinnslusal fyrir breytingar
kom fram mikið magn prótína. Þannig var um að
ræða 949 p-g/m3 af heildar köfnunarefni sem var sú
mæliaðferð sem notuð var. Mæliflöskurnar höfðu
mettast áður en söfnun var lokið og getur því hafa
verið um vanáætlun að ræða. Þetta magn samsvarar
þó að minnsta kosti 5,9 mg/m3 af prótínum.
Enn komu fram ráðleggingar um endurbætur á
verksmiðjunni til að draga úr prótínmengun í lofti og
þar með að prótín úr kúfisknum kæmust í öndunar-
færi starfsmanna og væru að valda bólguviðbrögðum.
Endurbætur væru gerðar meðal annars á loftræsingu
til að tryggja að ferskt loft væri alltaf fyrir vitum
starfsmanna og síðan var dregið úr endurnýtingu
vatns.
Starfsmenn hafa frá 1.2.2001 til 1.2.2002 verið í ná-
kvæmu heilsufarseftirliti sem framkvæmt hefur verið
af starfsmönnum Heilbrigðisstofnunar Þingeyinga.
Eftirlitið hefur verið í því fólgið að starfsmenn hafa
svarað spurningalistum um heilsufar og öndunar-
færaeinkenni og blásturspróf hafa verið framkvæmd.
910 Læknablaðið 2002/88