Læknablaðið - 15.04.2003, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNARGREINAR
Langtímaáhrif kannabisneyslu
Fjöldi rannsókna hafa verið gerðar á fíkniefninu
kannabis og hafa flestar beinst að fíkninni sjálfri og
taugaeitrunareinkennum hjá þeim sem nota kanna-
bis. Að undanförnu hafa birst niðurstöður rannsókna
sem sýna annars vegar að kannabisreykingar valdi
eiturverkun á erfðaefnið og framkalli þannig krabba-
mein og hins vegar að kannabisneysla tengist geð-
röskunum.
Neysla kannabis jókst mjög á síðustu tugum sein-
ustu aldar meðal ungs fólks í iðnþróuðum löndum.
Það sem ýtti undir þessa auknu neyslu var ekki síst
það hversu auðvelt var að verða sér úti um þennan
vímugjafa en einnig auknar hömlur gegn áfengis-
neyslu og akstri bifreiða. Samfara þessu var það ef til
vill hald manna að neysla kannabis væri hættulaus og
gerði ekkert til eða að hún væri í það minnsta ekki
eins skaðleg og reykingar og áfengisneysla. Fljótlega
fór neysla kannabis að valda áhyggjum því talið var
að hún gæti leitt til neyslu annarra og hættulegri
vímuefna, einsog síðar var staðfest (1,2).
Fíkn í kannabis hefur ekki verið eins áberandi og
fíkn í önnur vímuefni og kann skýringin að vera sú að
neyslan er oftast óregluleg og er mest meðal unglinga
sem flestir hætta neyslu fyrir þrítugsaldur (3). Nokkur
hluti kannabisneytenda leiðist þó út í reglulega
neyslu sem getur varað árum saman. Fíknieinkenni
og heilsufarsvandamál sem hrjá þá er misnota ópíum
og örvandi efni eru miklu algengari og alvarlegri en
þau sem sjást hjá þeim er neyta kannabis (4). Kanna-
bisneysla veldur ekki eins oft árásarhneigð saman-
borið við ýmsa aðra vímugjafa og vekur því neyslan
oft ekki sömu athygli. Kannabisneysla skerðir þó
hæfni manna til að stjórna hvers konar farartækjum
og vara slík áhrif, eftir venjulegan skammt, lengur en
24 tíma vegna hægs útskilnaðar kannabisefna. Þetta
gerir að erfitt er að sanna þátt kannabisneyslu í um-
ferðarslysum (5). Sýnt hefur verið fram á í mörgum
rannsóknum að slakur námsárangur unglinga tengist
kannabisneyslu og framsýnar rannsóknir sýna að
unglingum sem byrja snemma að nota kannabis geng-
ur illa í skóla og þeir hætta fyrr skólagöngu en aðrir
nemendur og að þetta er óháð öðrum áhættuþáttum
(2, 6). í læknisfræðinni hefur fyrirbærinu „kannabis-
geðveiki“ verið lýst, fyrst í byrjun sjöunda áratugar
síðustu aldar, sem skyndilegu rugli með ímyndunum,
ofskynjunum, tilfinningalegu ójafnvægi, gleymsku, átta-
villu, óraunveruleikatilfinningu og ofsóknarkennd er
kemur eftir inntöku kannabis í stórum skömmtum
(7). Kannabis-geðveiki og einkenni geðveiki sem
greinilega tengjast kannabisneyslu eru yfirleitt talin
ganga til baka við afeitrun þegar neyslu er hætt, en
geta komið fram að nýju við endurtekna neyslu.
Á síðustu árum hafa komið fram æ fleiri vísbend-
ingar um að kannabisneysla geti leitt til varanlegs
heilsutjóns. Faraldsfræðilegar rannsóknir á sambandi
kannabis og sjúkdóma hafa verið fáar hingað til en
þar sem kannabis er reykt hafa athuganir beinst að
öndunarfærum og sérstaklega krabbameinshættu.
Tíu greinar hafa birst sem fjalla um krabbamein í
höfði og hálsi sjúklinga sem reykt hafa kannabis og í
nýlegri tilfellaviðmiðarannsókn kom í ljós að kanna-
bisneysla jók hættuna á flöguþekjukrabbameini á
höfuð- og hálssvæði (8). í þessari rannsókn sást töl-
fræðilega marktækt skammtur/svörun-samband milli
krabbameinshættunnar og magni kannabisreykinga á
dag og fjölda ára sem reykt hafði verið (8). Við mat á
hættunni á krabbameini var tekið tillit til og leiðrétt
fyrir öðrum sennilegum áhættuþáttum, svo sem síga-
rettureykingum, áfengisneyslu og fleiri atriðum.
Spurningin um hvort neysla kannabis leiði til hrak-
andi geðheilsu hefur lengi verið áleitin. Nýleg rann-
sókn staðfesti fyrri rannsóknir um að langvarandi
kannabisnotkun leiði til vitsmunaskerðingar en hún
virðist mælast æ meiri því fleiri ár sem menn hafa ver-
ið í neyslu kannabis og er hér um að ræða einn til tvo
áratugi (9). Þessi vitsmunaskerðing er mæld með níu
taugasálfræðilegum prófum og er ekki vegna bráðra
eiturverkana. Breytingar á heilastarfsemi og vægar
skerðingar sem lýst hefur verið í fyrri rannsóknum
eru jafnvel taldar koma fram eftir styttri neyslu (9),
en ekki að koma þurfi til langvarandi og mikil notkun
einsog um var að ræða í nefndri rannsókn. Þessi
skerðing og breytingar á heilastarfsemi eru það alvar-
legar að þær geta hindrað menn í að ljúka háskóla-
prófum, hindrað eða komið í veg fyrir starfsstöðu-
hækkanir eða valdið samskiptaörðugleikum í einka-
lífi og starfi og truflað daglegt líf.
Tengsl kannabisnotkunar og geðveiki, einkum
geðklofa, er löngu staðfest en það eru ekki til margar
rannsóknir sem benda til þess að um orsakatengsl sé
að ræða. Sýnt þykir að til þess að skýra sambandið
þurfi framsýnar rannsóknir því að neysla kannabis er
svo hegðunar- og félagslega bundin að erfitt er að
henda sannar reiður á henni í aftursýnum rannsókn-
um og spurningar hafa vaknað um hugsanleg áhrif
neyslu annarra vímuefna. Fyrsta rannsóknin sem þótti
benda til skýrra orsakatengsla skoðaði meira en
fimmtíu þúsund karla sem kvaddir höfðu verið til her-
þjónustu í Svíþjóð og sem fylgt var eftir í 15 ár (10).
Rannsóknin sýndi að neysla kannabis á unglingsárum
jók hættuna á geðklofa í skammtur/svörun-sambandi.
Ný rannsókn með lengri fylgitíma á sama hópi stað-
festi fyrri niðurstöður og tók af skarið um að neyslu
annarra vímuefna var ekki um að kenna og ekki var
heldur um að ræða að þeir sem síðar fengu geðklofa
hafi þegar í upphafi haft einhver forstig sjúkdómsins
(11). í vönduðum framsýnum rannsóknum frá Hol-
landi og Nýja Sjálandi er tekið í sama streng (12,13).
Vilhjálmur
Rafnsson
Höfundur er prófessor
í heilbrigðisfræði
við Háskóla íslands.
Læknablaðið 2003/89 291