Læknablaðið - 15.04.2003, Blaðsíða 65

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HEILBRIGÐISMÁL
og Læknafélagið
Formaður LÍ sendi mér kveðjur í síðasta Lækna-
blaði. Tilefnið var að ég hafði haft samband við Jó-
hann Heiðar varðandi túlkun ýmissa stjórnmála-
manna, til dæmis núverandi og fyrrverandi heilbrigð-
isráðherra, á hugtakinu einkavæðing. Jóhann skýrði
málið að sjálfsögðu mjög vel hér í blaðinu og sam-
kvæmt okkar hernaðaráætlun fylgdi ég því eftir með
pistli í Morgunblaðinu. Eitt er víst að Einar Oddur
Kristjánsson kom fram í sjónvarpi nokkru síðar og
var okkur Jóhanni algerlega sammála um hvað orðið
einkavæðing þýðir.
Formaður vor hvetur til umræðu á þessum vett-
vangi um heilbrigðismál og setur fram sínar eigin
hugmyndir um heilbrigðiskerfið og uppbyggingu
þess. En þá kámar gamanið því að þetta skipulag hef
ég aldrei heyrt um áður! Formaður telur um að ræða
þrjú „kerfi“ sem hann nefnir X, Y og Z og kallar
þetta einföldun!
I öllum menningarlöndum sem ég þekki til er
heilbrigðiskerfi skipt í tvo meginþætti, tryggingaþátt
og rekstrarþátt. Við breytingar á þessum kerfum
hafa skilin milli þeirra verið skerpt og menn talið
nauðsynlegt að skilja á milli þeirra sem kaupa þjón-
ustu og selja hana. í Evrópu er um tvær meginað-
ferðir að ræða, annars vegar þá sem við ásamt Bret-
um og Skandinövum notum en hina sem þjóðir í
Mið-Evrópu nota.
í okkar kerfi eru „iðgjöld“ innheimt af sköttum
og eru því tekjutengd. Ríkið sér algerlega um þennan
þátt og um réttindi sjúklinga er til dæmis fjallað í
stjórnarskrá okkar, lögum um heilbrigðisþjónustu og
lögum um réttindi sjúklinga. Gallinn er sá að réttindi
þeirra sem eru tryggðir eru ekki skilgreind á nokk-
urn hátt nema í áðurgreindum lögum. Eina skil-
greiningin sem ég þekki er reglugerð nr. 471/2001
sem fjallar um að fegrunaraðgerðir séu ekki greiddar
úr þessu kerfi. Annar galli er sá að ríkisvaldið hefur
takmarkað þau með ófullnægjandi fjárlögum sem
sögð eru öllum lögum æðri. Mér vitanlega hefur eng-
inn stjórnmálaflokkur á íslandi rætt um breytingar á
þessu fyrirkomulagi.
í Mið-Evrópu eru tryggingakerfin víða einkarek-
in en á grundvelli strangra laga sem tryggja almenn-
ingi aðgang að þjónustunni. Skilin á milli þáttanna
eru mjög skörp og tryggingafélögin reka ekki þær
stofnanir sem veita þjónustuna. Kostimir við þetta
kerfi hafa verið taldir þeir að almenningur er frekar
tilbúinn að leggja meira fjármagn í þjónustuna þegar
hann veit til hvers fjármagnið verður notað. Annað
er að biðlistar eru stuttir því að einkarekin trygginga-
félög vita að sjálfsögðu upp á hár hvað biðlistar
kosta.
Mjög athyglisvert er að Evrópudómstóllinn hefur
kveðið upp úrskurð um þjónustu við sjúklinga.
Niðurstaðan var sú að Rómarsáttmálinn gildir um
heilbrigðisþjónustu. íbúar Evrópulanda eiga fullan
rétt á þjónustu án óeðlilegrar tafar og fái þeir hana
ekki innan heimalandsins geta þeir leitað hvert sem
er innan sambandsins og fengið þjónustu á kostnað
heimalandsins. Þessi niðurstaða mun einnig gilda hér
á landi og nauðsynlegt er að látið verði reyna á það
fljótlega.
Þegar kemur að rekstrarþættinum er hægt að fela
hann ýmsum aðilum á grundvelli samninga við trygg-
ingakerfið, í okkar tilviki ríkið. Eðlilegast væri að ein-
hver stofnun utan ráðuneytisins, til dæmis Trygginga-
stofnun ríkisins, fengi það hlutverk að semja við alla
rekstraraðila. í rekstrarþættinum er auðvitað beitt
ýmsum rekstrarformum, spítalar og mest af heilsu-
gæslu er rekið af ríkinu, sérfræðiþjónusta að miklu
leyti rekin af læknum og hjúkrunarheimili rekin af
sjálfseignarstofnunum og jafnvel viðskiptafyrirtækj-
um sem sérhæfa sig á þessu sviði. Heilbrigðisráðherra
áformar nú að einkavæða rekstur heilsugæslu í Kópa-
vogi.
Það sem fer illa með okkar heilbrigðiskerfi í dag
er að kostnaður við hina ýmsu starfsemi er ekki nógu
vel þekktur. Það hlýtur að vera mjög mikilvægt atriði
ef við erum sammála skilgreiningu prófessors John
Övretveit á gæðum í heilbrigðisþjónustu sem er: Að
veita sjúklingi þá þjónustu sem hann þarfnast fyrir
sem minnstan kostnað.
Að mínu viti skiptir litlu máli hver rekur heil-
brigðisstofnanir á meðan ríkið heldur í föst fjárlög.
Fyrst verður að breyta því, síðan getum við farið að
ræða um hvaða leiðir eru bestar til að við nýtum það
fjármagn sem fyrir hendi er þannig að sem flestir geti
fengið þá þjónustu sem þeir eiga fullan rétt á.
Ólafur Örn
Arnarson
Höfundur er læknir á
eftirlaunum.
Læknablaðið 2003/89 349