Læknablaðið - 15.04.2003, Síða 30

FRÆÐIGREINAR / ALDRAÐIR
HC mælitækisins á íslandi. Jafn ítarlegar upplýsingar
og þá var safnað hafa ekki legið fyrir á Islandi áður.
Heildarniðurstöður voru birtar í skýrsluformi og á
heimasíðu Heilbrigðisráðuneytisins og þar er áreið-
anleikaprófun lýst (8, 9). f þessari grein verður lýst
helstu niðurstöðum rannsóknarinnar er snerta lífs-
gæði einstaklinganna sem reyndust skert á margvís-
legan hátt. Sjúkir aldraðir í heimahúsum eru ekki í
sterkri stöðu til þess að kalla eftir þjónustu vegna
veikinda sinna. Vegna heilsubrests, sem hvort heldur
getur verið andlegur eða iíkamlegur, hlýtur sú ábyrgð
að hvfla á starfsmönnum heilbrigðis- og félagsþjón-
ustunnar að skoða með hvaða hætti lífsgæði þessara
einstaklinga verði best tryggð. Fyrsta skrefið í þá átt
er að greina vandann. Þessi grein er innlegg í þá
greiningarvinnu.
Efniviður og aðferðir
Markmið verkefnisins var að skrá heilsufar og meta
hjúkrunarþörf íbúa 65 ára og eldri er nutu heima-
þjónustu heilsugæslunnar haustið 1997 á heilsugæslu-
stöðvum Fossvogs, Hlíðasvæðis, Miðbæjar og Sel-
tjarnarness. Með heimaþjónustu heilsugæslunnar er
átt við þjónustu heilsugæslunnar í heimahúsum en
hana veita hjúkrunarfræðingar, sjúkraliðar og læknar.
Úrtak rannsóknarinnar voru allir sem skráðir voru í
heimaþjónustu á heilsugæslustöðvunum þegar rann-
sóknin hófst 1. september 1997, alls 347 einstaklingar,
en rannsóknin tók fjóra mánuði. Brottfall var 25%,
eða 90 einstaklingar, 52 neituðu þátttöku, 24 voru á
sjúkrahúsi, tveir voru komnir á hjúkrunarheimili, þrír
hættu við eða voru fjarverandi þegar til átti að taka
og níu létust áður en kom að þeim að vera metnir.
Samtals tóku því 257 einstaklingar þátt í rannsókn-
inni, 31 frá heilsugæslustöð A, 68 frá heilsugæslustöð
B, 64 frá heilsugæslustöð C og 94 frá heilsugæslustöð
D.
Leitað var eftir upplýstu samþykki, en ef hinn
aldraði einstaklingur gat ekki veitt samþykki sitt var
leitað samþykkis aðstandenda. í þeim tilvikum var
heimildar til rannsóknarinnar leitað hjá þeim að-
standendum sem voru honum nátengdastir. Upplýs-
inga var aflað með samtali við einstaklinginn sjálfan,
úr sjúkraskrám, hjá umönnunaraðilum og/eða nán-
um aðstandendum.
Rannsóknin var samþykkt af Tölvunefnd og Vís-
indasiðanefnd. Unnið var með upplýsingarnar á rann-
sóknarnúmerum og kennitölur afmáðar. Heima-
hjúkrunarfræðingar af viðkomandi heilsugæslustöðv-
um þar sem verkefnið fór fram söfnuðu upplýsing-
unum. Áður en gagnasöfnun hófst var haldið eins
dags námskeið í notkun gagnasafnsins, en hver ein-
asta breyta hefur ákveðna skilgreiningu og kennslu-
efni hefur verið þróað sem leiðbeinir um matið. Með
þessu móti verður gagnaöflunin áreiðanleg. Matið tók
á bilinu eina til eina og hálfa klukkustund.
Niðurstöður
Konur voru 197 (78,6%) en karlar 60 (21,4%). Aldur
dreifðist þannig að 81 árs og eldri voru 163 (63,5%)
en 80 ára og yngri voru 94 (36,5%). Meðalaldur var
82,7 ár. Að meðaltali höfðu þátttakendur notið
heimaþjónustu heilsugæslunnar í 2,4 ár. Hjúskapar-
staðan var þannig að 52,5% voru ekkjufólk, 26,8% í
hjónabandi, 15,6% höfðu aldrei gengið í hjónaband
og 5,1% voru fráskildir. Flestir bjuggu einir, eða
62,5%, með maka bjuggu 24,0%, með barni 7,0% og
með öðrum en fjölskyldu 7,5%. í 2,4% tilvika hafði
skjólstæðingur lögráðamann.
Skráning ábendinga þess að skjólstæðingurinn
naut heimaþjónustu heilsugæslunnar er sýnd í töflu I.
Hjarta- og blóðrásarsjúkdómar voru algengasta
ábendingin. í 40% tilvika var um að ræða þjónustu í
framhaldi af sjúkrahúsvist.
Tafla 1. Skráðar ábendingar fyrir heimaþjónustu.
Ábending %
Hjarta- og æðasjúkdómar 34,2
Geðsjúkdómar 22,6
Gigtarsjúkdómar 19,5
Brot 10,5
Innkirtlasjúkdómar 10,1
Lungnasjúkdómar 7,8
Blóðsjúkdómar 5,8
Húðsjúkdómar 5,8
Taugasjúkdómar 5,8
Skyntruflanir 5,4
Krabbamein 4,3
Meltingarsjúkdómar 4,3
Þvagfærasjúkdómar 1,9
Önnur greining 3,7
Engin skráð sjúkdómsgreining 0,4
Andleg fœrni og líðan
Skammtímaminni var metið óskert hjá 163 (63,5%)
en skert hjá 94 (36,7%). Vitræn geta var einnig metin
með tilliti til þess hversu vel skjólstæðingurinn réði
við ákvarðanir daglegs lífs og þá töldust 72,4% sjálf-
stæðir, með væga takmörkun 15,2%, talsverða tak-
mörkun 10,5% og mikla skerðingu 1,9%.
Vísbendingar og einkenni um andlega líðan voru
skráð, hvort sem þau voru tjáð með orðum eða atferli
á síðustu 30 dögum. Þau einkenni sem komu fram
eru sýnd í töflu II. Flestum leið vel innan um annað
fólk, eða 80,6%, en ákveðnum fjölda leið betur út af
fyrir sig og flestir voru í góðu sambandi við ættingja.
Þó lýstu 22,2% ósætti eða reiði gagnvart ættingjum
og vinum. Hegðunarvandamál voru skráð ef þau
komu fram á síðastliðnum sjö dögum fyrir matið og
ollu vanlíðan, voru truflandi eða gátu skapað hættu
fyrir hinn aldraða; ráfuðu um án sýnilegs tilgangs,
voru árásargjarnir í orði eða verki, eða sýndu ósæmi-
lega félagslega hegðun. Aðeins 0,8-2,7% aldraðra
sýndu slíka hegðun.
314 Læknablaðið 2003/89