Læknablaðið - 15.04.2004, Blaðsíða 62

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 165
Exposure (framhald 2)
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Jóhann Heiöar er meina-
fræðingur á Landspítala
Hringbraut.
Áfram verður haldið umræðunni um notkun heit-
isins exposure í læknisfræðilegum textum. Nokkur
dæmi úr fræðigreinum og tvö úr lyfjalýsingum voru
tilgreind í síðasta pistli og fleiri verða rakin hér.
Markmiðið er annars vegar að sýna að þetta sér-
kennilega heiti er notað á margvíslegan hátt, jafnvel
ofnotað, og hins vegar að kanna hvort hægt sé að
finna viðunandi þýðingarlausnir.
Meira úr lyfjafræöi
I umræðu um dýratilraunir, þar sem áhrif lyfjaefnis
voru prófuð, kom fyrir þessi setningarhluti: - - tlte
product has been shown to have no significant phar-
macological effects other than at very high exposure
concentrations - -. Petta má þýða þannig: Sýnt hefur
verið fram á að efnið (lyfjaefnið) hafi engin marktæk
lyfhrif (lyfjaáhrif) nema við rnjög háa þétlni (styrk).
Orðið cxposurc er þá ekki þýtt sérstaklega og virðist
það í fljótu bragði ekki koma að sök. Er þetta ef til
vill aðeins hugsunarlaus stofnanamállýska eða skrúð-
mælgi? Þó má velta því fyrir sér hvort höfundur text-
ans bæti einhverju marktæku við með því að nota
þetta orð og hvað það sé þá sem hann vill koma til
skila. Spyrja má hvaða merkingarmunur sé á eftir-
töldu orðalagi, annars vegar: very high exposure
concentration in plasma og hins vegar very high
concentration in plasma.
í enn öðrum lyfjatexta kom eftirfarandi fyrir: It is
unknown if clironic exposure to the prochict can
increase the incidence ofmalignancies. Þetta má þýða
þannig: Ekki er vitað hvort langtíma notkun afurðar-
innar (efnisins) geti aukið líðni (nýgengi) illkynja
æxla. Þar sem verið er að lýsa lyfi má setja annað-
hvort orðanna gjöf eða inntaka í stað nafnorðsins
notkun. Tilraunadýrum er gefið lyfjaefnið, en menn
taka það gjarnan inn sjálfir. Sé hins vegar verið að
fjalla um mengandi efni í umhverfinu geta lausnir
orðið aðrar. Notkun gæti átt við í sumum tilfellum, en
oft er það svo að menn og dýr verða fyrir mengandi
efni sem áhrifalausir (berskjaldaðir) þátttakendur.
Segja mætti þá: Ekki er vitað hvort tíðni illkynja æxla
eykst þegar menn (dýr) verða fyrir (mengun af) af-
urðinni um langan tíma.
Síðasta dæmið snýst um að líkamsvefir, aðrir en
þeir sem lyfinu er sérstaklega ætlað að verka á, geti
orðið fyrir áhrifum efnisins. Systemic exposure (per-
cutaneous penetration) was calculated - -. Þarna er
verið að fjalla um húðlyf sem ætlað er til staðbund-
innar notkunar, en í ljós kemur að lyfið smýgur gegn-
um húð (og að lokum inn í blóðrás) þannig að al-
menn líkamsdreifing á sér stað. Freistandi er að þýða
þetta þannig: Almenn dreifing (smygni gegnum húð)
var reiknuð út - -. Spyrja má þó hvort nafnorðið
dreifing túlki nákvæmlega það sem við er átt.
Dæmi úr faraldsfræði
Laufey Tryggvadóttir sendi þrjár yfirlitsgreinar úr
faraldsfræði. Þær eru frá sama tíma og eftir sömu höf-
unda. Undirrituðum er ekki kunnugt hvort orða-
notkun þeirra er alveg í samræmi við hefðir annarra
faraldsfræðinga. Nafnorðið exposure kemur mjög oft
fyrir í öllum greinunum, en sögnin to expose finnst
ekki. Lýsingarhátturinn, exposed, og andheitið, une-
xposed, koma hins vegar oft fyrir. Þessi tvö síðast-
töldu orð valda ekki teljandi vandkvæðum. Þau eru
notuð á samræmdan hátt til að tákna samanburðar-
hópa sem annars vegar „urðu fyrir“ tilteknum áhrif-
um og hins vegar „urðu ekki fyrir" sömu áhrifum.
Samsetningin exposure to er notuð á þann hefð-
bundna hátt, sem áður hefur verið rakinn (Lækna-
blaðið 2004; 90: 271), og veldur heldur ekki vand-
kvæðum. Það er því aðeins notkun nafnorðsins ex-
posure sem er víða svolítið sérkennileg, miðað við
það sem áður hefur komið fram. Benda má einnig á
að fleirtölumyndin, exposurcs, er hiklaust og víða
notuð í greinunum.
Á einum stað segir: Investigators compare the
frequency ofsmoking exposure in the case group with
that in the control group, - -. Rannsakendur bera saman
tíðni reykinga í tilfellahópnum og í viðmiðunarhópn-
um, - -. Þarna virðist orðið exposure vera alveg óþarft.
Reyndar kemur ekki ótvírætt fram hvort bæði er
könnuð tíðni beinna og óbeinna reykinga í hópunum,
en segja má að þeir sem ekki reykja geti „orðið fyrir“
reykingum án þess að ástunda þær sjálfir.
Á öðrum stað er fjallað um rannsókn á tengslum
fóstureyðingar og krabbameins í brjósti. Þar segir:
They gathered information about exposures (previous
abortion) from cases and controls - -. I þessu tilviki er
rannsakað hvort fóstureyðing sé hugsanlegur áhrifa-
þáttur hvað varðar myndun krabbameinsins, og þá
má þýða setningarhlutann þannig: Þeir söfnuðu upp-
lýsingum um áhrifaþætti (fyrri fóstureyðingar) hjá til-
fellum og viðmiðunarlilfellum - -. Erfitt er að hugsa
sér að orðalagið eigi almennt að gefa til kynna að
konurnar hafi „orðið fyrir“ fóstureyðingu sem áhrifa-
lausir þátttakendur.
Á þriðja staðnum er setningarhlutinn: - - few
exposttres lead to only one outcome. Aftur kemur til
greina að nota nafnorðið áhrifaþáttur og þýða þannig:
- - fáir áhrifaþættir leiða aðeins til einnar útkomu
(hafa aðeins eina afleiðingu). Öðruvísi verður setn-
342
Læknablaðið 2004/90
Sérlyfjatexti á bls. 273