Læknablaðið - 15.12.2006, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR /ENDURLÍFGUN NÝBURA
Tafla II. Apgar stigun.
APGAR 0 1 2
Hjartsláttur Enginn Minna 100 Meira en 100
Öndun Engin Hæg og óregluleg Góð
Vöövaspenna Slök Smáhreyfingar Góöar hreyfingar
Litarháttur Fölur eöa blár Búkur rauður Rauöur
Svar viö ertingu Ekkert Grátur Kröftugur grátur
1 mínúta 5 mínútur
lungnaæðarnar (perivascular space) og þaðan inn í
blóðrásina. Eftir því sem öndunartilburðir barnsins
eru betri, þeim mun hraðar berst vökvinn úr loft-
vegunum og loftskipti verða betri. Þan lungnanna
stuðlar einnig að því að viðnám í lungnaslagæðum
minnkar og lungnablóðflæði eykst.
Blóðrás
Á fósturskeiði fara loftskipti fram í fylgju milli
blóðrásar móður og fósturs. Blóðflæði gegnum
lungu fóstursins er þá mjög lítið vegna mikils við-
náms í lungnaslagæðum. Súrefnisríkt blóð sem
kemur frá fylgju fer að mestu fram hjá lungunum
í gegnum sporgatið (foramen ovale) og fósturslag-
rás (ductus arteriosus).
Eftir fæðingu fellur viðnám í lungnaslagæðum
og blóðflæði um lungun eykst við það að barnið
fer að anda og hlutþrýstingur súrefnis í blóði
hækkar. Á sama tíma hækkar blóðþrýstingur í
slagæðakerfi barnsins þegar lokað er fyrir blóðrás
til fylgjunnar þar sem viðnám í æðum var lítið. Við
það hættir rennsli framhjá lungum yfir í slagæða-
kerfi barnsins undir eðlilegum kringumstæðum.
Ef öndun barnsins er hins vegar ófullnægjandi og
hlutþrýstingur súrefnis í blóði þess lágur er hætta á
að viðnám í lungnaslagæðum verið áfram svo hátt
að súrefnissnautt blóð fari framhjá lungunum yfir
í slagæðakerfi þess. Við það getur myndast víta-
hringur sem aðeins verður rofinn með markvissri
öndunaraðstoð og súrefnisgjöf.
Almennt um endurlífgun nýbura
Við aðhlynningu og endurlífgun nýbura er mik-
ilvægt að ganga skipulega til verks, líkt og við
endurlífgun á eldri einstaklingum. Því hefur svo-
kallað ABCD-kerfi verið þróað í þeim tilgangi að
auðvelda mat á ástandi sjúklingsins og rétt inngrip.
Hér á eftir verður stuðst við það kerfi.
Almenn aðhlynning og fyrsta mat
(A: asessment)
í flestum tilvikum grætur barnið kröftuglega þegar
eftir fæðinguna, hreyfir sig vel og fær fljótt góðan
litarhátt. í þeim tilvikum er yfirleitt nóg að hreinsa
lítillega úr vitum þess og færa það síðan móð-
urinni, þar sem breitt er yfir barnið og það þurrk-
að. Yfirleitt þarf ekki að soga úr koki barnsins og
hafa ber í huga að slíkt getur hægt á hjartslætti og
valdið öndunarstoppi á fyrstu mínútunum eftir
fæðinguna (9).
Þurfi barnið á aðstoð að halda skal það lagt á
hitaborð þar sem ástand þess er metið og því veitt
viðeigandi aðhlynning. Höfuð barnsins skal snúa
að þeim sem annast það. Best er að fyrirbyggja
hitatap með því að þurrka barnið vel. Einkum
eru það fyrirburar og vaxtarskert börn sem eiga á
hættu að kólna um of.
Öndun
Öndun barnsins þarf að vera nægilega góð til að
hjartsláttur þess haldist eðlilegur og það fái góðan
litarhátt. Barn sem andar illa en hefur góðan hjart-
slátt tekur oftast við sér og fer að anda betur fái það
viðeigandi örvun. í þeim tilgangi er best að þurrka
barnið eða nudda bak þess. Ef barnið andar ekki
eða tekur aðeins andköf og hefur hægan hjartslátt
skal veita því öndunaraðstoð tafarlaust.
Hjartsláttur
Best er að meta hjartslátt með því að hlusta yfir
brjóstkassanum eða með því að þreifa eftir púlsi í
naflastrengsstúfnum. Finnist ekki púls í naflasteng
skal hlusta eftir hjartslætti. Eðlileg hjartsláttartíðni
hjá nýfæddu barni er >100/mínútu.
Litarháttur
Undir eðlilegum kringumstæðum fær barnið
eðlilegan litarhátt fljótlega eftir fæðinguna án
þess að þurfa súrefnisgjöf. Blámi á andliti, bol og
slímhúðum (miðlægur blámi) er óeðlilegur og
gefur til kynna lága súrefnismettun blóðrauða í
slagæðablóði. Hins vegar telst eðlilegt að nýfædd
börn hafi bláar hendur og fætur fyrsta sólarhring-
inn eftir fæðingu (acrocyanosis), svo framarlega
sem miðlægur litarháttur sé eðlilegur.
Ef barnið andar sjálft en hefur miðlægan bláma
þarf að gefa því súrefni. Ef það fær þá eðlilegan lit-
arhátt og hefur ekki öndunarörðugleika er rétt að
draga smám saman úr súrefnisgjöf með því að færa
súrefnisgjafann frá vitum þess og hætta henni ef
litarháttur helst áfram góður. Barn með öndunar-
örðugleika (stunur, inndrætti og nasavængjablakt)
sem ekki fær eðlilegan litarhátt við súrefnisgjöf
þarf tafarlaust viðeigandi öndunaraðstoð. Grunur
vaknar um meðfæddan hjartasjúkdóm hjá barni
sem ekki hefur öndunarörðugleika en hefur áfram
miðlægan bláma þrátt fyrir að því sé gefið 100%
súrefni.
860
Læknablaðið 2006/92