Læknablaðið - 15.12.2006, Síða 51

UMRÆÐA & FRETTIR / SAGNFRÆÐI
eður ei geta lært út, eftir sem hún forleggur ...”
(1) Þessa fjárhagsábyrgð tóku á sig Einar Jónsson
ráðsmaður á stóljörðinni Viðvík í Hjaltadal og
kona hans Helga, dóttir Steins Jónssonar er verið
hafði biskup á Hólurn (1712-1739).
Það syrti því í álinn þegar skriffæri og hálstrefill
hurfu í skólanum á fyrsta námsári Jóns. Var þeirra
leitað af umsjónarmönnum (notariis) og fundust
skriffærin í kistli Jóns, en trefillinn í rúminu. Jóni
segist svo frá:
Eg var aðspurður, hvort eg hefði þetta tekið, hverju eg neitaði,
hvort nokkrum hefði lykil að kistlinum í hendur fengið, hverju
eg og neitaði. Þá eigi ávannst með þessu, var eg flengdur, bar-
inn og laminn til að meðganga, og þó eg neyddist til að játa,
bar eg þá aftur á móti því, að þeir komust í standandi vandræði
með mig, en samvizka mín var hrein og frí, hvaða pyndingar
sem eg leið. Pá er öll viðleitni varð forgefins um nokkra játun,
þá eg í frelsi kominn, hefst Bjarni sálugi Pálsson landsphysicus,
sem þá var einn af notariis, með þessi orð: Eg sé að þessi dreng-
ur er aldeilis saklaus ... (1)
Ályktar Bjarni að einhver kunni að hafa reynt
að koma sök á Jón og lætur kanna hvort annar lyk-
ill gangi að kistlinum. Fór svo að lykill er að gekk
fannst hjá öðrum pilli.
Um Bjarna Pálsson segir Jón að hann hafi
verið
í allri raun og veru einn sá hjartabezti maður við aumingja og
nauðþrengda, komst við í hjarta, hversu með mig hafði verið
farið, og varð mér sá allra bezti maður þaðan í frá, tryggasti og
trúfastasti vinur allt til dauðadags. Ber eg þess góðar menjar í
lækniskonstinni, hvar til hann fræddi og styrkti mig með orði
og verki mörgum til liðs. (1)
Djákninn, bóndinn og þýzkunámið
Jón varð stúdent frá Hólum árið 1750 og árið
eftir er hann kallaður til djáknaembættis við stað-
arklaustur Reyniness í Skagafirði. Fór hann heim
að Hólum þar sem biskup yfirheyrði hann með ex-
amine theologico, tók hann í eið og meðdeildi síðan
innsiglað djáknabréf, svo notuð séu orð Jóns.
Á Reynistað var Jón til ársins 1753 og síðan á
Frostastöðum þar til að hann flutti að Hellum í
Reynishverfi ásamt Þorsteini bróður sínum haust-
ið 1755. Þórunn eiginkona hans varð eftir nyrðra
urn stund, enda barnshafandi.
Á leiðinni verða þeir bræður vitni að upphafi
Kötlugossins:
Frá Hamarsholti héldum við að Núpi... Var það laugardaginn
síðastan í sumri er Katla spjó; sáust þangað þá eldglæringar
úr henni.” ... „Þá er eg nú eftir veturnætur 1755 settist að í
Hellum fékk [umboðsmaður minn] mér til íveru skemmukofa
fyrir vestan bæjardyrnar. Hún var höggvin í bergið, en eg bjó
hana svo stóra inn lengra í bergið, að eg kom þar fyrir rúmi
mínu, borðkorni og bekk og öllu því, er þar meðferðis hafði,
og vorum við þar bræður báðir um veturinn, og áttum þar það
bezta og rólegasta líf. Aska hafði svo mikil fallið yfir Austur-
Mýrdalinn, að vetrarhagar voru því nær öngvir, og mátti ætla
öllum skepnum hey. (1)
í sóknalýsingu frá 1840 segir: „Hellur sem nú
kallast, hafa lfklega öndverðlega heitið Hellrar, af
þeim mörgu hellrum, sem verið hafa á hálsinum er
bærinn stendur á og nú skagar vestur í Dyrhólaós
•••”(2)
I riti um manngerða hella segir: „I hellinum
stúderaði Jón þýzka tungu og þar kviknaði áhugi
hans á eldgosum og eldfjallasögu. Um sama leyti
og þeir bræður voru að koma sér þar fyrir varð
mikið gos í Kötlu og jökulhlaup á Mýrdalssandi.
Jón skrifaði ágæta greinargerð um þetta eldgos
sem hann byggði á skýrslu Jóns Sigurðssonar
sýslumanns en endurbætti mikið. Má segja að
þetta hafi verið fyrsta eldrit Jóns Steingrímssonar
en örlögin höguðu því svo til að hann átti eftir
að semja þau eldrit sem verða í hávegum höfð
svo lengi sem jarðfræði verður stunduð á þessum
hnetti. Jón var síðan bóndi á Hellum 1756-1761
eða þar til hann hlaut prestsembætti og fluttist að
Felli í Mýrdal” (2).
Minningarlcapella sr.
Jóns Steingrímssonar á
Kirkjubœjarklaustri var
vígð 1974. Arkitektar
voru Helgi og Vilhjálmur
Hjálmarssynir.
Ljósmyndir:
Haukur Valdimarsson.
Læknablaðið 2006/92 887