Læknablaðið - 15.12.2006, Page 52

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SAGNFRÆÐI
Reynistaður í Skagaftrði
kemur mjög við sögu sr.
Jóns Steingrímssonar en
dvöl hans þar árin 1751 -54
varð honum örlagarík.
Síra Jón segir í ævisögunni frá því að hann hafi
farið að stúdera þýzku þegar hann var í skóla og
þessu hélt hann áfram síðar „þar eg fékk yfrið
góðan tilsagnarmann og uppfræðara til þess þar
skammt frá, sem hét Gottskálk Þorvaldsson ...”
(1). Af lýsingunni má ráða að Jón hafi þá verið
kominn að Frostastöðum því Gottskálk þessi er
prestssonur á Miklabæ. Hann fór árið 1757 til
Kaupmannahafnar að læra myndskurð og hann er
einkum frægur af syni sínum, Bertel Thorvaldsen.
Tveimur árum fyrir dauða sinn víkur síra Jón
aftur að þýzkunáminu:
Þann fyrsta vetur, eg var í Hellum, tók eg saman registur yfir
Spatens Lexikon (3) í þýzku, og bar þaö saman við vort móö-
urmál það bezt eg kunni. Var það mikið nytsamlegt fyrir þann,
er læra vildi þýzku, er eg var farinn að leggja mig eftir, og
komst svo langt, að eg gat samantekið prédikun úr þýzku með
stuðningi, þó ei aldeilis orðrétt.” ... „Með þetta mitt áminnsta
Spatens registur fór Jón stjúpsonur minn í skóla. Hef eg það
síðan ei uppspurt. (1)
úr bók Jóns Steingrímssonar það sem frá Gísla er
runnið.” (4) Af þeim samanburði getur því miður
ekki orðið þar sem lærdómsbók Vísi-Gísla er talin
glötuð.
Jón leitaði víðar fanga og hann bætir þessu við:
„Item önnur er heitir Blankard” (1) Rætt verður
hér á eftir hvaða bók þetta muni vera en fáum fyrst
frásögn Jóns af tilraunum hans til þess að fá þýð-
inguna prentaða:
Með ráði herra landphysici, Bjarna, og landþingskrifara herra
Sigurðar [Sigurðssonar], fékk eg síra Eyjólf Teitsson að leggja
hana út úr þýzku; kostaði eg þar upp á 3 rd., því hún var upp
á 56 arkir, sem eg allar hreinskrifaði. Hún er ein sú bezta, sem
eg veit til vera, að þekkja alls slags sjúkdóma. Ætlaði eg og
landþingskrifari að setja til í hana öll specifica og recept af
innlendum meðulum, sem við vissum, við mundi eiga. Hafði
svo landsphysicus lofað oss að yfirskoða allt verkið, umbæta
það og lagfæra til fullnustu. En guð burtkallaði hann fyrr, og
þar með gaf eg frá mér bókina til landþingskrifara með víðara.
Hann gekk þar eftir veg allrar veraldar [1780] og þar með féll
allur sá kostnaður og ætlan aldeilis niður. (1)
Þekking á læknisdómum og þekkingarleit
Um sjálfsnám í læknislistinni segir síra Jón:
Vildi nokkur betur samtaka það, eg hef skrifað um sjúkdóma
og lækningaraðferð við þeim, hef eg þar margt í af eigin
reynslu skrifað, en sumt er annars staðar frá tekið, helzt úr lær-
dómsbók Gísla Magnússonar, þess grundlærða höfðingja, sem
var á Hlíðarenda, svo hún yrði að fast til samanburðar. Ætla eg
sú bók sé nú hjá prófasti síra Markúsi í Görðum. (1)
Jakob Benediktsson segir að ekki sé ósennilegt
að Gísli „hafi tekið eitthvað saman um lækningar,
því að fengist hefir hann við slíkt. Ef íslenzkar
lækningabækur frá fyrri öldum verða einhvern
tímann teknar til athugunar, mætti ef til vill vinza
888 Læknablaðið 2006/92
Lækningahandrit og prentaðir lækningatextar
Örn Hrafnkelsson, forstöðumaður handritadeild-
ar Þjóðarbókhlöðu, hefir fjallað um það hvernig
miðlun efnis er tengist lækningum og líkamanum
var háttað hér á landi á 17. og 18. öld:
Vitað er að við hlið hinnar prentuðu hefðar ...sem var önnur
aðferð til að koma texta, upplýsingum og þekkingu til lesenda,
en það var að skrifa textann upp og koma honum þannig á
framfæri við lesendur. Prentaðar og handritaðar bækur voru
í huga notenda fyrr á öldum jafn réttháar og litu menn á þær
sem „sama hlutinn”. Handrit var „útgefið” um leið og það fór
í dreifingu og gegndi sama hlutverki í þjóðfélaginu og prent-
aðar bækur gera í dag, og þetta var svo fram á miðja 19. öld.
Handrit í umferð var því tæki til þess að miðla efni.”... „Fyrsta
prentaða bókin sem hafði eitthvað að geyma er tengdist lækn-