Læknablaðið - 15.12.2006, Qupperneq 54

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SAGNFRÆÐI
Prestbakki á Síðu þar sem sr. Jón Steingrímsson bjó á árunum 1778 til dánardags, 1791. Nœst er Búrhylur í Geirlandsá en í hann œtlaði sr. Jón í örvœnt-
ingu sinni að drekkja sér árið 1786: „ og nœr eg var að þeim syðra kominn ífullum ásetningi til þess, var sem mér vœri kippt til baka og við mig sagt: „ Pú
hefur nógan tíma tilþessa‘(, og þar með sneri ég til baka og lofaði guð“ (Ævisagan).
undar er að hvergi getið.” ... „Þetta virðist vera raunin með
lækningabók danska læknisins Hinriks Smith, en hann var
þekktur í Danmörku og kom lækningabók hans út í nokkrum
prentunum eftir miðja 16. öld og á þeirri næstu.” ... [Hún] „var
þýdd á íslensku að því talið er af [síra] Vigfúsi Guðbrandssyni
[1673 - 1707] ...” og „... varðveitt er handrit af lækningabók
Vigfúsar - hugsanlega eiginhandarrit - og þar er Henrik Smith
horfinn úr sögunni og kominn nýr höfundur í staðinn, þýðand-
inn Vigfús (5).
Þaö var einmitt þetta sem þeir ætluðu að gera
prófasturinn og landþingskrifarinn: „að setja til
í hana öll specifica og recept af innlendum með-
ulum, sem við vissum, við mundi eiga” (1).
Nú vill svo til að í handritadeild Þjóðarbókhlöðu
er varðveitt eiginhandarrit síra Jóns Steingríms-
sonar (JS 647 4to) sem ber yfirskriftina: Lœkningar
eftir stafrófinu. Síðan koma atriðisorð með
útlistunum: Augnveiki; augnakyle; augnaglya eður
ský; andarteppa, dyspnooea eða stuttur and-
ardráttur og aftast eru þvagteppa, ischuria, kold-
pissan, stranguria og að lokum á blaðsíðu 81 er
þvagrennsle um of, Incontinentia urinae. Næsta
síða er mjög máð, en á fjórum öftustu síðunum
má greina nöfn á ýmsum lækningajurtum og jurta-
hlutum. Þetta handrit bíður frekari skoðunar, en
Örn Hrafnkelsson hefir þegar afritað hluta þess.
En ljóst er að þessu handriti svipar mjög til þess
sem hann sagði um handrit síra Vigfúsar hér næst á
undan. Það sem þyrfti að gera væri að kanna hvort
hliðstæðu er að finna, líklegast í Cartesianische
Academie; oder Grundlehre der Arzney-Kunst (7,
12) eða jafnvel í Lexicon medicum greaco-latinum
eða þýzkri þýðingu þess verks (7, 13). Ekki hefir
orðið af því ennþá þar sem ekkert rita Blankaarts
er til hér á landi.
Fyrstu kynni Jóns Steingrímssonar af lækningum
munu hafa verið, þegar hann fótbrotnaði annan
dag páska, rúmlega tíu ára gamall. Var bartskeri
sóttur „að setja fótinn í stand og láta við hann
hundsmör og spilkur.” ... „Fótleggurinn settist vel
saman, svo eg komst fyrst á fætur, þó við staf, á
uppstigningardag ...” (1). það er eftir hálfa sjöttu
viku.
Síra Jón segir frá því að tæpum tuttugu árum
síðar (1757) hafi prófasturinn komið að vísitera
kirkjur í Mýrdalnum: „Hann reið frá Reynir yfir
þverar mýrar, en þá hann var kominn út fyrir
Háaskjól, þar sló hestur mannsins, sem undan
honum reið, hann svo framan á fótlegginn, að
hann brotnaði. Var að vörmu spori sent eftir mér,
sem þó var til sjós kominn. Batt eg þar spilkur við
fótinn, setti prófast á bak, gekk svo með hesti hans
og hélt undir fótinn yfir allar þær torfærur og flutti
hann heim til mín og lagði hann þar upp í stofu-
rúm, hvar hann var í sex vikur.” (1)
I ævisögunni er einu sinni vikið að skurðlækn-
ingum: „Um morguninn fór eg burt að skera æxli
af manni.” (1) A öðrum stað nefnir síra Jón, að hafi
margsinnis látið stinga sér æðar í veikindum sínum,
Lækningar og lækningaferðir

890 Læknablaðið 2006/92