Læknablaðið - 15.07.2008, Blaðsíða 58

Mynd: Hörður Ásbjörnsson
HUGLEIÐING HOFUNDAR
Ingibjörg Sólrún gengur í NATO.
Um kímnigáfu, þjóðerni og hernað
Einar Már
Guðmundsson
Einar Már Guðmundsson
(1954) er löngu landsþekkt
skáld. Bækur hans eru m.a.:
Er nokkur í kórónafötum
hér inni? (1980), Riddarar
hringstigans (1982), Fólkið
í steininum (1992), Englar
alheimsins (1993), Fótspor
á himnum (1997), Draumar
á jörðu (2000), Bítlaávarpið
(2004) og Rimlar hugans
(2007). Hann skrifaði
handrit að kvikmyndunum
Börn náttúrunnar og
Englar alheimsins ásamt
Friðriki Þór Friðrikssyni.
Einar Már hefur fengið
fjölmargar viðurkenningar
fyrir ritstörf sín, verið
margtilnefndur til íslensku
bókmenntaverðlaunanna og
fékk Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs fyrir Engla
alheimsins árið 1995.
Bækur hans hafa verið
þýddar á fjölmörg tungumál
um allan heim.
Ég las eitt sinn úr verkum mínum á Englandi. Að
upplestri loknum reis kona úr sæti sínu og sagði:
"You seem to have a very English sense of humour."
Konan var að hrósa mér. Þegar Englendingar tala
um enskt skopskyn meina þeir gott skopskyn. Samt
sýnir þetta hrokann, hvernig hann er vaxinn inn í
tungumálið, þegar hin fornu stórveldi telja jafnvel
kímnigáfuna séreign sína.
í annað sinn las ég upp fyrir Zulumenn í borginni
Durban í Suður-Afríku. Ég las upp á ensku og allt var
um leið þýtt yfir á tungumál þeirra. Zulumennirnir
hlógu að öllu sem ég sagði, hvort sem þeim þótti
ég svona spaugilegur eða fyndinn, en enginn þeirra
sagði: "You seem to have a very Zulu sense of
humour."
Við búum á hnetti. Hann er einsog kúla í laginu.
Þess vegna er engin miðja. Miðjan er undir iljum
sérhvers jarðarbúa. Því segi ég: Ekki tala um stórar
þjóðir og litlar þjóðir, útkjálka, heimshorn og jaðra.
Ef þessari eðlilegu landafræði væri fylgt byggjum við
í betri heimi og þá væru voldugar og vanmáttugar
þjóðir ekki til. Þá væri engin ástæða til að ráðast inn
í lönd og slá eign sinni á olíulindir og önnur nátt-
úrugæði.
Við notum tvö orðatiltæki sem í fljótu bragði
virðast stangast á. Annað segir: Heimskur er sá sem
heima situr, en hitt er Heima er best. Þetta þýðir í
rauninni að við eigum að fara burt og koma svo aftur,
eða með öðrum orðum: Við eigum að vera opin fyrir
heiminum en rækta okkar eigin garð. Þannig kemur
heimurinn til okkar og við til hans.
Margir líta svo á að alþjóðavæðingin hafi fokkað
þessu upp, að menn séu hvorki heima hjá sér né að
heiman, en í gegnum tíðina höfum við litið svo á
að við eigum að vera sjálfstæð en í stöðugum sam-
skiptum við umheiminn. Nú virðist hins vegar sjálf-
stæðið hætt að skipta máli af því að það sé hvort eð
er horfið.
Bjartur í Sumarhúsum sagði að sjálfstæði væri
betra en kjöt. Því virðist nútíminn algjörlega ósam-
mála. Nú má nánast gefa allt fyrir ódýrar matvörur þó
flestir virðist hafa nóg að éta að því er best verður séð
í hjáveituaðgerðum og öðru. Aumingja krónan, hún
er einsog Bjartur í Sumarhúsum, nema ekki jafnstolt,
og erfitt um að segja hver sé Rauðsmýrarmaddaman,
seðlabankastjóri eða evruspekingarnir.
Hugmyndir Fjölnismanna og Jóns Sigurðssonar,
innblásnar af þýsku rómantíkinni og frönsku bylt-
ingunni, hafa ekkert gildi lengur ef við getum étið
á okkur gat af innfluttu svínakjöti og þegið um leið
reglugerðir um allt milli himins og jarðar. Þetta er
veruleikinn, en spurningin er, hvað finnst okkur um
hann? Hver er við völd? Er það feiti þjónninn eða
barði þrællinn?
Ég sá heimildarmynd um Almeria-svæðið á
Suður-Spáni. Þar er framleiddur þriðjungur af vetr-
arneyslu Evrópubúa á grænmeti og ávöxtum. I enda-
lausri þyrpingu gróðurhúsa vinna 80.000 innflytj-
endur í andrúmslofti sem búið er að eyðileggja með
skordýraeitri. Innflytendumir eru á skítakaupi og
eru margir orðnir vitskertir út af aðbúnaðinum. Þetta
er ekkert annað en þrælahald þó það heiti eitthvað
artnað. Þetta er ein skýringin á því hvernig hægt er að
halda matvælaverði niðri í Evrópu og sá kraumandi
pottur sem margir íslendingar vilja svo ólmir komast
í og bera einmitt fyrir sig þetta, matvælaverðið.
Nú þegar orkukreppan er skollin á með tilheyr-
andi bensínhækkunum, skiptir þá ekki einmitt máli
að geta framleitt sín eigin matvæli, að rækta sinn
garð? Tahítíbúar lögðu niður kornrækt til að fá ódýrt
korn frá Bandaríkjunum. Nú hefur kornið hækkað en
engin kornrækt á Tahítí. Því segi ég: Byrjum að taka
til heima hjá okkur. Lækkum raforkuverð til gróð-
urhúsabænda og virkjum líka orkuna sem í okkur
býr. Hugsum um gæðin, ekki bara magnið. Tökum
til. Við getum ekki gefið það af okkur sem við höfum
ekki öðlast sjálf.
í heimildamyndinni um Almeria-svæðið var nefni-
lega ekki síður fróðlegt að heyra eigendur búgarð-
anna réttlæta athafnir sínar. Jú, sögðu þeir, þeir voru
í samkeppni á markaði og kepptu við markaði þar
sem enn meira þrælahald tíðkaðist, í Mið-Ameríku
og Afríku. Þetta eru nákvæmlega sömu röksemdirnar
og fulltrúar íslenska kvótakerfisins nota þegar heilu
byggðalögin eru skilin eftir tómhent.
Eða einsog segir í ljóðinu: Hinn frjálsi maður er
ekki lengur veginn með vopnum, ekki höggvinn í
herðar niður eða brenndur á báli. Þess í stað er honum
svipt burt með snyrtilegri reglugerð og málinu skotið
til markaðarins sem mállaus vinnur sín verk.
Fyrir nokkrum árum stóð til að Færeyingar
hlytu fullt sjálfstæði. Deilt var um aðlögunartíma.
Færeyingar vildu hafa hann fimmtán árum lengri en
danska stjórnin vildi veita þeim. Nú kunna að hafa
legið ýmis rök fyrir því, en samt var þetta skrýtið.
Ég fór að hugsa, hvað hefðu íslensku frelsishetjurnar
frá nítjándu öld sagt við þessu? Nú eða Bjartur í
Sumarhúsum?
Kannski eru Færeyingar bara svona vel upp aldir,
að þegar þeim er boðið að verða sjálfstæðir strax vilja
þeir fá að vera ósjálfstæðir fimmtán árum lengur. Er
það ekki bara staðreynd að nú er feiti þjónninn við
570 LÆKNAblaðið 2008/94