Læknablaðið - 15.07.2008, Blaðsíða 7

Karl Andersen
andersen@landspitali.is
Karl Andersen
er hjartasérfræðingur og situr
í stjórn Hjartaverndar.
Cardiovascular
Prevention in lceland for
40 years: The Reykjavik
Heart Study
Karl Andersen MD,
Cardiolog.
RITSTJORNARGREINAR
Af stórhuga sigurvegurum:
Hóprannsókn Hjartaverndar 40 ára
Um miðja síðustu öld var lítið vitað um or-
sakir kransæðasjúkdóma. Á lyflækningadeild
Landspítala urðu læknar þess varir að hjartaáföll
gerðust æ tíðari meðal þjóðarinnar. Sífellt fleiri
leituðu til lækna vegna bráðra brjóstverkja og
margir þeirra dóu. Krufningar leiddu í ljós drep í
hjartavöðva. Fréttir bárust frá nágrannalöndunum
um sams konar aukningu á hjartaáföllum. „Hin
nýja farsótt" var komin til landsins. Á þessum
tíma störfuðu þrír framsýnir læknar á lyflækn-
ingadeild Landspítala, þeir Sigurður Samúelsson,
Theodór Skúlason og Snorri Páll Snorrason. Þessir
læknar sáu að við svo yrði ekki búið. Eftir nokkurn
undirbúning var kallað til fundar í tumherbergi
Hótel Borgar miðvikudagirm 15. apríl 1964. Auk
fyrrnefndra brautryðjenda sátu fundinn Eggert
Kristjánsson stórkaupmaður, Bjami Benediktsson
forsætisráðherra, Geir Hallgrímsson borgarstjóri
og nokkrir embættismenn. Efni fundarins var
stofnun Hjartaverndarfélags Reykjavíkur. Strax
um sumarið voru svæðafélögin orðin 19 að tölu
og 25. október 1964, um það bil sem Lyndon B.
Johnson vann frækilegan sigur á Barry Goldwater
í bandarísku forsetakosningunum, voru stofnuð
Landssamtök Hjartaverndarfélaga: Hjartavernd.
Strax á þessum upphafsárum og æ síðan hefur
tilgangur Hjartaverndar verið sá sami, eða eins og
segir í fyrstu lögum samtakanna: „ . . . barátta við
hjarta- og æðasjúkdóma, útbreiðslu þeirra og af-
leiðingar. í baráttunni við þessa sjúkdóma hyggj-
ast samtökin m.a. beita þessum ráðum:.. .að stuðla
að auknum rannsóknum á þeim hérlendis."
Það er athyglisvert að staldra við þessi orð
og skoða þau í ljósi sögunnar. Aldrei fyrr hafði
verið ráðist í verkefni af þessari stærðargráðu
í rannsóknum á hjarta- og æðasjúkdómum. Á
þessum tíma voru engar tölvur handbærar til að
varðveita rannsóknargögn. Meðferðarmöguleikar
voru nánast engir. Fjármagn var ótryggt. Við
þessar aðstæður réðust þessir menn undir forystu
prófessors Sigurðar Samúelssonar í það stórvirki
að stofna Rannsóknarstöð Hjartaverndar. Með því
var lagður grunnurinn að einhverri merkustu far-
aldsfræðilegu rannsókn á sviði hjarta- og æðasjúk-
dóma sem framkvæmd hefur verið. Hóprannsókn
Hjartaverndar hófst 1967 og var strax frá upphafi
leiðandi í tækninýjungum við vísindarannsóknir
hér á landi. Fyrsta rafræna sjúkraskráin var tekin
í notkun og nýjustu og bestu tæki fengin til að
efnamælinga á rannsóknarstofu. Það sem gerði
Hóprannsókn Hjartaverndar öðru fremur einstaka
í sinni röð var að mikill fjöldi heilbrigðra ein-
staklinga kom til skoðunar og var fylgt eftir í lang-
an tíma, þannig að tengja mátti upplýsingar um
áhættuþætti við afdrif þeirra og horfur. Þessi nálg-
un var einstök og hefur gefið nákvæma mynd af
tíðni og þróun áhættuþátta í fjóra áratugi. Hvergi
annars staðar er til viðlíka gagnasafn um þróun
áhættuþátta heillar þjóðar. Þetta gagnasafn varð
til vegna einstakrar velvildar íslendinga gagnvart
starfi Hjartaverndar. Vísindalegt gildi rannsókn-
arinnar kemur fram í fjölmörgum ritrýndum vís-
indagreinum, áhættureiknivél sem er sannreynd á
alþjóðlegum vettvangi og síðast en ekki síst í því
orðspori sem Hjartavernd hefur skapað sér sem
virt vísindastofnun í samvinnu meðal annars við
National Institute of Aging (NIA) í Bandaríkjunum
og erlenda háskóla. Áfram er unnið við að þróa
nýjar aðferðir til greiningar áhættuþátta hjarta- og
æðasjúkdóma og þar er Hjartavernd enn sem fyrr
í fremstu röð.
Á þeim fjórum áratugum sem liðnir eru frá
því Sigurður, Theodór og Snorri Páll stóðu vakt-
ina á lyflækningadeild Landspítala höfum við
orðið vitni að gríðarlegum framförum í greiningu
og meðferð kransæðasjúkdóma. Ég leyfi mér að
efast um að þá félaga hafi órað fyrir árangri þess
starfs sem þeir lögðu grunninn að með stofnun
Hjartaverndar. Á síðasta aldarfjórðungi hefur
tilfellum kransæðastíflu fækkað um 57% meðal
íslenskra karla og dánartíðni vegna sjúkdóms-
ins hefur lækkað um 69%. Forvarnir hjarta- og
æðasjúkdóma eru forgangsmál í alþjóðlegu starfi
hjartalækna á nýrri öld. Hjarta- og æðasjúkdómar
eru ennþá algengasta dánarorsök karla og kvenna
á Islandi. Enn sem fyrr er markmiðið að draga úr
ótímabærum veikindum og dauðsföllum vegna
hjartasjúkdóma. Þar er mikið starf óunnið.
Lyndon B. Johnson lést 22. janúar 1973 eftir
þriðja hjartaáfallið, 64 ára að aldri.
Heimildir
Tímarit Hjartavemdar 1997; 34:1. Tölublað.
Handbók Hjartaverndar 2008 - www.hjarta.is
LÆKNAblaðið 2008/94 519