Læknablaðið - 15.04.2009, Blaðsíða 26

FRÆÐIGREINAR
Y F I R L I T
ekki fyrir höfnun vegna vandans og að komið sé
fram við hann af virðingu og alúð. Nauðsynlegt
er að útiloka af festu vefræna orsök og reyna að
komast nær sálrænum ástæðum röskunarinnar.
Gott getur verið að spyrja sjúklinginn sjálfan
hvort hann telji að sálrænar ástæður geti legið
einkennum hans að baki. Sjúklingar taka slíkum
spurningum yfirleitt ekki illa. Þó er nauðsynlegt
að ákveðið traust hafi myndast áður.
Miklu máli skiptir hvernig greiningin er
borin fram. Greiningarviðtalið er gjarnan ráð-
andi varðandi framhaldið og í raun fyrsta
meðferðarskrefið.36 Mikilvægt er fyrir lækninn að
vera vel undirbúinn og gott samræmi þarf að vera
í útskýringum hans. Leggja ber áherslu á að ekki
sé um neinn alvarlegan líkamlegan sjúkdóm að
ræða. Stundum hafa sjúklingar beinar áhyggjur af
vissum sjúkdómun. Þá getur verið gott að spyrja
um slíkt og eyða þeirri óvissu með því að tilgreina
að ekki sé um þá sjúkdóma að ræða.
Sérfræðingar í hugbrigðaröskun eru sammála
um að ekki sé æskilegt að segja við sjúkling
að einkenni hans séu ekki raunveruleg eða að
um móðursýki sé að ræða. Gerð hefur verið
könnun á því hvaða orðalag sé æskilegast.3
Kom í ljós að orðið móðursýki (hysteria) hafði
ekki góð áhrif á sjúklingana, ekki heldur að
þetta væri „allt í huganum". í þessum tilvikum
upplifðu sjúklingarnir að gefið væri til kynna að
þeir væru geðsjúkir. Orðalagið ,„laeknisfræðilega
óskýranlegt" var heldur ekki gott. Við það
upplifðu sjúklingarnir að þeir væru skildir
eftir án skýringar og í óvissu. Best reyndist að
nota orðalagið starfræn truflun. Með því fékkst
þrennt. í fyrsta lagi ákveðin greining. Útskýrt að
taugakerfið starfi ekki rétt þó að ekki væri hægt
að sýna fram á vefræna orsök. í öðru lagi var
ekki gefið til kynna að einkennin væru einber
ímyndun. í þriðja lagi, og kannski það sem mestu
máli skipti, gaf þetta orðalag tilefni til bjartsýni og
hugsunar um bata og mögulega meðferð.3
Nauðsynlegt getur verið að vinna með
fjölskyldu sjúklingsins, sérstaklega ef um ungt
fólk er að ræða, treggáfaða eða þá sem meðtaka
illa sjúkdómsupplýsingar. Fjölskyldan þarf að
fá sambærilegar skýringar og sjúklingurinn
þannig að ósamræmi skapist ekki. Helst þarf
fjölskyldan að vita hvernig bregðast eigi við
frekari einkennum, annars getur hún dregist inn
í óæskilegt mynstur sem einkennist af óánægju,
skilningsleysi, endurteknum ferðum með sjúkling
á bráðamóttökur sjúkrahúsa og til nýrra lækna
svo eitthvað sé nefnt. Sameiginlegir fundir með
sjúklingi og aðstandendum hans geta líka skilað
gagnlegum upplýsingum sem ella hefðu ekki
komið fram. Rétt er að benda á að samráð lækna
á bráðamóttöku getur afstýrt óþarfa innlögnum.
En innlögn á sjúkrahús getur einnig reynst
nauðsynleg. Með henni getur gefist rýmri tími til
að ræða við sjúkling og aðstandendur, framkvæma
frekari skoðun, ljúka viðeigandi rannsóknum
og fá álit annarra sérhæfðra lækna. Með þessum
hætti má grunda greiningu og meðferð betur en
ella hefði orðið, auk þess sem slíkt vinnulag getur
aukið það traust sem nauðsynlegt er að ríki í
samskiptum læknis og sjúklings.
Ef einkenni sjúklings hafa staðið lengi eru
minni líkur á bata og ekki víst að sjúklingi líði
betur meðan á meðferð stendur eða eftir að henni
lýkur. Þetta verður að meta í hverju tilviki og í
eins góðu samkomulagi við sjúkling og hægt er. í
slíkum tilvikum skyldi endinn skoða!
Sálfræðimeðferð
Sálfræðimeðferð hefur verið beitt við hugbrigða-
röskun, ekki síst ef aðrir geðsjúkdómar eiga í hlut.
Tegund sálfræðimeðferðar ræðst að vissu leyti
af því hvaða sjúkdómslíkan meðferðaraðilinn
aðhyllist. í meðferðinni felst ávallt hvatning til
tjáningar, það er að sjúklingurinn komi vanlíðan
sinni í orð. Nýlegar rannsóknir hafa gefið
til kynna árangur hugrænnar atferlismeðferðar
við hugbrigðaröskun.37 Sálaraflsfræðileg viðtals-
meðferð (psychodynamic psychotherapy) virðist
einnig geta skilað árangri.38 Auk þess getur
dáleiðsla verið kostur enda þekkt frá dögum
Charcots. Ekki hafa þó allar rannsóknir sýnt fram
á árangur af dáleiðslu og er hún almennt talin
vera ágætis viðbótarmeðferð en ekki fullnægjandi
sem aðalmeðferð.31'39'40
Lyfjameðferð
A þessu sviði er lítið um framsýnar rannsóknir. Þó
eru nokkrar rannsóknir yfirstandandi þegar þetta
er ritað sem kanna áhrif nýrri geðdeyfðarlyfja (sere-
tónín endurupptöku hemla) við hugbrigðaröskun.41,
42 Einnig eru þekktar tilfellarannsóknir þar sem
sýnt hefur verið fram á árangur óhefðbundinna
(atypical) geðrofslyfja í lágum skömmtum til að
minnka kvíða og spennu hugbrigðasjúklinga.26
Almennt eru fræðimenn sammála um að nota eigi
lyf sparlega. Einna helst kemur til greina að nota
lyf í bráðafasa ef mikill kvíði er til staðar. Dæmi
um slíkt væri að gefa bensódíazepínsamband (til
dæmis lórazepam 0,5-1,0 mg) ásamt sefjun og
tiltrú læknisins þar sem hann leggur áherslu á að
einkennin muni að öllum líkindum ganga til baka á
næstu klukkustundum. Ef notuð eru önnur geðlyf
er réttast að þau beinist gegn undirliggjandi eða
samverkandi geðsjúkdómi.
274 LÆKNAblaðið 2009/95