Læknablaðið - 15.04.2009, Blaðsíða 55

U M R Æ Ð U R
LÆKNISLIST OG
O G FRÉTTIR
FAGMENNSKA
Læknirinn sem drekkur of mikið -
hugleiðingar um lækna með vímuefnavanda
Bjarni
Össurarson
bjamior<glandspitali.is
Höfundur er geðlæknir
á Landspítala.
Erindi flutt á
Læknadögum í janúar 2009.
Vandinn
Fíkn í áfengi eða örvnur vímuvaldandi efni getur
valdið miklum veikindum og erfiðleikum fyrir
einstaklinginn, fjölskyldu hans og umhverfi.
Læknar eru þar í engu frábrugðnir öðrum. Þar
við bætist að læknir í vímuefnavanda getur verið
ófær um að stunda starf sitt eðlilega og í versta
falli verið hættulegur sjúklingum sínum. Það er
á ábyrgð lækna sjálfra að sjá til þess að kollegum
í vanda sé rétt hjálparhönd og tryggja þannig um
leið öryggi sjúklinga. Læknar verða að hafa aðgang
að bestu mögulegu meðferð og stuðningi þar sem
fagmennska og traust eru höfð að leiðarljósi. I
þessum pistli er ætlunin að hugleiða sérstöðu
lækna með áfengis-/vímuefnafíkn og hvernig
mætti hugsanlega standa betur að meðferð þeirra.
Faraldsfræði
Líkur á að læknar þrói með sér áfengis-/
vímuefnavanda á lífsleiðinni virðast sambærilegar
við almennt þýði eða á bilinu 10-15%. Þegar
skoðaðir hafa verið þættir eins og sérgreinar
og tegund ávanaefna eru rannsóknir nokkuð
misvísandi. Læknar í bráðamóttöku, geðlæknar,
svæfingalæknar og einyrkjar virðast þó í aukinni
hættu á að misnota áfengi og önnur vímuefni. Eins
virðast læknar nota meira af lyfseðilsskyldum
ávanalyfjum en almenningur og eru einnig líklegir
til að misnota þessi lyf frekar en ólögleg vímuefni.1
Ekki er ólíklegt að um 100 læknar á íslandi
uppfylli greiningarskilmerki um vímuefnafíkn
(í bata eða ekki) á hverjum tíma. Fíknivandi er
þannig umtalsvert vandamál og langalgengasta
orsök leyfissviptinga hér á landi sem annars staðar
í hinum vestræna heimi.
Læknar leita sér seint hjálpar
Þrátt fyrir sérþekkingu og ríka þörf fyrir að gefa
góð ráð koma læknar sjálfir seint til meðferðar
vegna áfengis-/vímuefnavanda. Skýringar á
þessu eru taldar vera margar og má rekja annars
vegar til læknisins sjálfs en hins vegar til þess
umhverfis sem hann vinnur í. Bent hefur verið á
að læknar hafa, eins og margir aðrir, fordóma gegn
og móralska sýn á fíknivanda. Eins virðast margir
læknar hafa ofurtrú á að menntun þeirra og innsæi
hafi verndandi áhrif. Imynd lækna er að þeir séu
yfirvegaðir og hafi stjórn á aðstæðum, þannig
virðist þeim erfitt að horfast í augu við að hafa
misst stjórn á eigin lífi. Endurtekið hefur komið
fram sú mótsögn að þó læknar lifi heilbrigðu
lífi eru þeir á sama tíma sinnulausir um eigin
heilbrigðisvandamál og meðhöndla sig gjarnan
sjálfir. Að lokum er sjálfsmynd lækna mjög tengd
starfinu og því er hræðsla við að missa starfsleyfið
skiljanleg.
Starfsumhverfi lækna virðist einnig seinka
viðbrögðum við fíknivanda. Læknar eru enn
„á palli", þeir hafa lokaorðið og samstarfsfólk
virðist veigra sér við að skipta sér af. Sérstaklega
er tekið til að kollegar í stéttinni séu tregir til að
aðhafast, talað hefur verið um „þagnarsamsæri".
Illa eða ekki er tekið á málum og ýmis aðlögun,
meðvituð og ómeðvituð, gerir sjúklingnum kleift
að starfa áfram þrátt fyrir vandamál. Þessi hegðun
lækna hefur verið skýrð með því sem kallað er
á ensku „shared personal vulnerability". Allir
læknar kannast við að hafa unnið við mjög erfiðar
aðstæður, borið mikla ábyrgð og þurft að taka
erfiðar ákvarðanir. Oft er vonlaust að vita hvort
ákvörðun sem leiddi til alvarlegra afleiðinga var
rétt eða ekki. Læknar virðast því upplifa mikla
samkennd með kollegum sínum sem eiga í vanda
og ríka þörf fyrir að fyrirgefa og horfa fram
hjá. Þetta leiðir oft til afdrifaríkrar meðvirkni.2
Að lokum upplifa læknar oft að þeir fái lítinn
stuðning í veikindum enda lendir vinnan oft á
kollegunum. Hér þarf vakningu meðal lækna en
ekki síður meðferðar- og eftirlitskerfi sem læknar
geta treyst að fullu.
Sérstaða meðferðarinnar
Meðhöndlun áfengis-/vímuefnavanda hjá
læknum hefur vissa sérstöðu. Þannig þarf
meðferðaraðilinn að vera sérstaklega meðvitaður
um að halda fagleg viðmið í meðferðarvinnunni.
LÆKNAblaðið 2009/95 303