Læknablaðið - 15.04.2009, Blaðsíða 9

RITSTJORNARGREINAR
Aðalsteinn
Guðmundsson
adalstg@landspitali. is
Höfundur er sérfræðingur
í almennum lyf- og
öldrunarlækningum á
Landspítala.
Doctors and policy
making in the care of
elderly: Slogans are no
longer needed
Adalsteinn Gudmundsson
MD
Internist and geriatrician.
Clinical Associate
Professor at Landspitali
University Hospital.
Tími slagorða að baki: Læknar og
stefnumótun í öldrunarþjónustu
Meirihluti lækna kemur að þjónustu við aldraða
notendur heilbrigðiskerfisins eða þekkir af eigin
raun áskoranir og flækjustig sem einkenna
öldrunarþjónustu. Á síðari árum hefur verið
rætt um þjónustu við aldraða sem nærþjónustu
sem sé best fyrir komið í höndum sveitarfélaga
og er litið til Norðurlanda í þessu samhengi.
Undirbúningur vegna yfirfærslu málaflokksins
frá ríki til sveitarfélaga var nýhafinn þegar málefni
aldraðra fluttust frá heilbrigðisráðuneyti til félags-
og tryggingamálaráðrmeytisins samkvæmt laga-
og reglugerðarbreytingum í ársbyrjun 2008 með
það að yfirlýstu markmiði að yfirstjórnin væri á
einni hendi.
Aðferðafræði og vinnubrögð stjórnsýslunnar
við þessar breytingar voru í takt við margt sem leit
dagsins ljós í nýafstöðnu góðæri og er gagnrýnt
núna. Gömul slagorð eins og „öldrun er ekki
sjúkdómur" voru dregin fram og leiddi til þess að
„afsjúkdómsvæðing" á ímynd öldrunar varð ákall
um almenna öldrunar- og umönnunarþjónustu í
stað heilbrigðisþjónustu. Þó meirihluti aldraðra
búi við góða heilsu og sjálfsbjargargetu þá
beinastflestverkefna öldrunarþjónustu að úrlausn
flókinna verkefna sem lúta að afleiðingum og
gagnkvæmum tengslum langvinnra sjúkdóma og
fæmiskerðingar við félagslegar aðstæður. Það er
því þörf á dýpri skilningi stjórnvalda á mikilvægi
samþættingar heilbrigðis- og félagsþjónustu. í
þessu samhengi má benda á að nafngiftir og
löggjöf um þjónustu- og öryggisíbúðir fyrir
aldraða hefur ekki aðeins verið óskýr heldur
hefur ábyrgð á stefnumótun og uppbyggingu
dreifst á milli fjölda stofnana á vegum ríkis og
sveitarfélaga.1 Það verður fróðlegt að sjá hvernig
tekst til í tilraunaverkefni um sameinaðan rekstur
heimahjúkrunar og félagslegrar heimaþjónustu
í Reykjavík. Verkefnið á sér langan aðdraganda
en fæstir sáu fyrir þann vanda sem nú blasir við í
formi þjónustuíbúða á mismunandi byggingastigi
í skjóli hljóðra byggingarkrana.
Á vettvangiþjónustu við aldraðra í heimahúsum
hefur lítið farið fyrir umræðu um læknisþjónustu.
Mikill meirihluti beiðna um heimahjúkrun
kemur frá Landspítala eða heilsugæslu en hjá
mörgum öldruðum sem fá heimahjúkrun skortir
á virka þátttöku lækna í þjónustunni ásamt
greiðu upplýsingaflæði, rafræna lyfjaumsjá og
samskipti lækna innbyrðis. Fyrir vikið hefur
enginn heildarsýn yfir vanda sjúklings en það
getur leitt af sér ótímabæra versnun sjúkdóma,
sjúkrahúsinnlagnir, óviðeigandi lyfjameðferð og
aukinn kostnað. Á sömu nótum er mikilvægt að
tryggja sjúklingum aðgengi að læknisþjónustu á
hjúkrunarheimilum og sérhæfðri læknisfræðilegri
þekkingu varðandi skammtímainnlagnir úr
heimahúsum eða endurhæfingardvöl í kjölfar
sjúkrahúslegu.2
Á næstu árum mun háöldruðum notendum
velferðarþjónustu fjölga. Þjóðfélagið mun
áfram gera kröfur um fagmennsku og framboð
þjónustuúrræða á sama tíma og niðurskurður
í opinberri þjónustu er bæði hafinn og
fyrirsjáanlegur. í samanburði við Norðurlöndin
hefur félagslegum hluta heimaþjónustu á íslandi
verið dreift til hlutfallslega fleiri á meðan færri
fá mikla heimaþjónustu og hlutfallslega fleiri
aldraðir búa á hjúkrunarheimilum. í nýútgefinni
skýrslu Socialstyrelsen í Svíþjóð er sérstaklega
lýst og sterklega varað við þeirri þróun að
niðurskurður með fækkun innlagna og styttingu
legutíma aldraðra á sjúkrahúsum hefur leitt af sér
aukið álag og flutning óafgreiddra viðfangsefna til
heilsugæslu og annarra í nærþjónustu sem voru
ekki í stakk búin að takast á við þetta viðamikla
verkefni.3
Núna liggur fyrir að forgangsraða og samhæfa
þjónustuna í ríkari mæli til þeirra sem búa
við lökustu kringumstæður varðandi heilsufar,
færniskerðingu, félagslegar aðstæður og aukna
þjónustuþörf. Þörf er á víðtækri uppstokkun í
núverandi heilbrigðiskerfi sem er hannað til að
bregðast við bráðatilfellum (heilsugæsla ekki
undanskilin) á meðan þungi verkefna færist
meira í átt að meðferð fjöl- og langveikra.4
Stórar sérgreinar eins og heimilislækningar og
lyflækningar þurfa í samvinnu við öldrunarlækna
að vera leiðandi í endurskoðun verkferla sem
lúta að öldruðum notendum bæði innan og utan
stofnana heilbrigðiskerfisins.
Heimildir
1. Jónsdóttir SK. Sérhannað húsnæði aldraðra: Stefnumótun
og löggjöf á ísiandi 1983-2008. MA ritgerð í félagsráðgjöf við
Háskóla íslands 2009.
2. Hansdóttir H, Jónsson JE. Hlutverk læknis á hjúkrunarheimili.
Læknablaðið 2009; 95:187-92.
3. Várd och omsorg om áldre, lagesrapport 2008. Social-
styrelsen, mars 2009: www.socialstyrelsen.se/Publicerat
/2009/10350/2009-126-44.htm
4. Hver á að annast meðferð og eftirlit langvinnra sjúkdóma?
Umræða og fréttir frá Læknadögum. Læknablaðið 2006; 92:
318-21.
LÆKNAblaðið 2009/95 257