Læknablaðið - 15.06.2009, Page 31

FRÆÐIGREINAR
Y F I R L I T
háfjallaheilabjúgur (high-altitude cerebral edema) Tafla I. Einkenni og teikn hæðarveiki.
og háfjallalungnabjúgur (high-altitude pulmonary Einkenni Teikn
edema) og verður fjallað um hvert þeirra. Ekki verður fjallað sérstaklega um langvirtna Bráð háfjallaveiki Væg Höfuðverkur, lystarleysi, ógleði, svefntruflanir Engin sértæk
háfjallaveiki (chronic mountain sickness), Monge Bráð háfjallaveiki Höfuðverkur (svarar Engin sértæk
sjúkdóm, sem greinist í einstaklingum sem búa í meira en 2500 m. Helstu einkenni hennar eru Meðal verkjalyfjum), lystarleysi, ógleði, svefntruflanir, sundl
aukning rauðkorna í blóði (erythrocytosis) og Iungnaháþrýstingur sem getur leitt til hægri hjartabilunar (cor pulmonale).1- 12 Langvinn há- fjallaveiki er algengt vandamál, enda talið að í kringum 140 milljónir íbúa búi í meira en 2500 m Bráð háfjallaveiki Alvarleg Höfuðverkur (svarar illa verkjalyfjum), mikil ógleði, uppköst og mikil þreyta Engin sértæk
Háfjallaheilabjúgur Höfuðverkur (svarar illa verkjalyfjum), uppköst, sundl, sljóleiki, syfja Slingur (ataxia), breytt meðvitund (rugl), skert viðbrögð, syfja, hálfdvali, dá, hitavella
hæð yfir sjávarmáli (mynd l).1,2 Háfjallalungnabjúgur Skert hreyfigeta, þurr hósti, Hraðhjartsláttur í hvíld (>100 slög á
**alþjóðlega viðurkennd flokkun mæði í hvíld, blóð í hráka, mínútu), hraðöndun (>25 á mínútu),
andnauð brak við lungnahlustun, blámi, hitavella
Bráð háfjallaveiki
Bráð háfjallaveiki er heilkenni þar sem höfuð-
verkur er lykileinkenni en önnur ósértæk einkenni
eru einnig til staðar (tafla I). Samkvæmt svokallaðri
Lake Louis skilgreiningu, sem er alþjóðlega
viðurkennd skilgreining á bráðri háfjallaveiki, er
um að ræða höfuðverk hjá einstaklingi sem ekki er
aðlagaður að hæð og er nýkominn í meira en 2500
metra hæð yfir sjávarmáli (tafla II).13 Að auki er
til staðar eitt eða fleiri af eftirtöldum einkennum:
óþægindi frá meltingarvegi (lystarleysi, ógleði eða
uppköst), svefnleysi, sundl, þrekleysi og þreyta.13
I töflu I eru auk einkenna sýnd teikn háfjallaveiki.
Einkenni hefjast að jafnaði 6-10 klukkustundum
eftir komu í mikla hæð en geta byrjað allt að einni
klukkustund eftir komu eða einum til tveimur
dögum síðar. Án frekari hækkunar ganga einkenni
oftast til baka á einum til þremur dögum.
Rannsóknir frá Klettafjöllum í Bandaríkjunum
hafa sýnt að tíðni bráðrar háfjallaveiki hjá ferða-
mönnum var 22% í 2500-2900 metra hæð og
42% þegar komið var yfir 3000 m.14 Svipaðar
niðurstöður fengust hjá göngufólki í Ölpunum og
Nepal, eða 10-40% einstaklinga sem náðu 3000 m
og 40-60% hjá þeim sem komust upp í 4000-5000
m.1517 Háfjallaveiki verður sjaldan vart neðan við
2500 metra hæð og því er ekki hægt að búast við
henni á íslenskum fjöllum þótt möguleiki sé á
hæðarveiki í loftfarartækjum sem ekki eru búin
jafnþrýstibúnaði.
Háfjallaheilabjúgur
Háfjallaheilabjúg má líta á sem lífshættulegt form
bráðrar háfjallaveiki og hafa þá einkenni hertnar
eins og höfuðverkur gert vart við sig áður. Einkenni
háfjallaheilabjúgs eru jafnvægisleysi, slingur
(ataxia), og skert meðvitund sem í alvarlegum
tilfellum getur leitt til meðvitundarleysis og dregið
sjúklinga til dauða.2-4-6-18'19 Oftast er um dreifða
bólgu í heilanum að ræða og staðbundin einkenni
eða krampar eru sjaldgæfir. Þessir einstaklingar
geta einnig haft einkenni lungnabjúgs.
Háfjallalungnabjúgur
Háfjallalungnabjúgur er líkt og háfjallaheilabjúgur
lífshættulegt ástand sem hæglega getur dregið
fólk til dauða. Hann greinist oftast á fyrstu
tveimur til fjórum dögum eftir að komið er í mikla
hæð en sést sjaldan neðar en 3500 m. Einkennin
eru skert áreynslugeta, mikil mæði, þurr hósti og
andnauð.20 Síðar getur borið á blóðugum hráka,
hitavellu og brakhljóð heyrst við lungnahlustun.
Flestir þessara einstaklinga hafa áður fundið fyrir
einkennum bráðrar háfjallaveiki þótt svo sé ekki
alltaf.20 Allt að helmingslíkur eru á að þeir sem
einu sinni hafa fengið háfjallalungnabjúg fái hann
Tafla II. Lake Louis skilgreining á hæðarveiki.13
Bráð háfjallaveiki Höfuðverkur og að minnsta kosti eitt af eftirfarandi einkennum eftir nýlega hæðaraukningu: - meltingarvegur (lystarleysi, ógleði eða uppköst) - þreyta eða þrekleysi - sundl eða svimatilfinning yfir höfði - svefntruflanir
Bráður háfjallaheilabjúgur Eftir nýlega hæðaraukningu annaðhvort: - breyting á vitrænu ástandi og/eða slingur hjá einstaklingi með bráða háfjallaveiki - eða, breyting á vitrænu ástandi og slingur hjá einstaklingi sem er ekki með bráða háfjallaveiki
Bráður háfjallalungnabjúgur Eftirfarandi einkenni eftir nýlega hæðaraukningu: Einkenni: að minnsta kosti tvö: - mæði í hvíld - hósti - slappleiki eða minnkuð áreynslugeta - brjóstþrengsli eða hrygla Teikn: að minnsta kosti tvö: - brakhljóð eða önghljóð í að minnsta kosti öðru lunga - miðlægur blámi - hraðöndun - hraðhjartsláttur
LÆKNAblaðið 2009/95 443