Læknablaðið - 15.06.2009, Blaðsíða 49

UMRÆÐUR O G FRETTIR
LÆKNISLIST OG
FAGMENNSKA
en hinir.5 Enn ein rannsókn benti til að aukin stjórn
á skipulagi vinnunnar og stuðningur frá kollegum
væru verndandi þættir gegn kulnun á spítulum.6
Áhættuþættir kulnunar
Margir samverkandi þættir setja lækna í áhættu
fyrir kulnun. Er þar fyrst að nefna það að
mjög margt í persónuleika okkar sem veljum
læknisstarfið, í uppeldi okkar sem lækna og í þeim
kröfum sem til okkar eru gerðar af samfélaginu,
ýtir undir kulnun.
Sem dæmi um persónuleika læknisins, ef
hægt er að tala um slíkt, má nefna Jonathan
Drummond-Webb sem var vaxandi stjarna í
hjartaskurðlækningum. Hann kom frá Suður-
Afríku til Bandaríkjanna árið 1995 til viðbótarnáms
í skurðlækningum og fékk svo frekari þjálfun í
Cleveland Clinic. Árið 2001 varð hann prófessor
í barnaskurðlækningum í Arkansas. Eindóma álit
allra var að þarna færi maður sem væri einstaklega
hæfur og vandaður bæði sem skurðlæknir,
vísindamaður og manneskja. Á jóladag þremur
árum eftir að hann tók við stöðu sinni svipti hann
sig lífi. í eftirmælum um hann sagði kollegi sem
þekkti hann vel þetta: „Sumir myndu segja að
þeir hafi bjargað 98 af 100 lífum, hann leit svo á að
hann hefði misst tvo sjúklinga."
Sem betur enda fæstir læknar með því að
svipta sig lífi. Þarna sést samt í eftirmælum
maður sem við þekkjum öll, í sjálfum okkur
eða næstu kollegum. Þarna var maður sem gat
ekki hætt að hugsa um mistök sín. Allur hans
frábæri árangur gat í hans huga ekki vegið upp
á móti því áfalli sem því er samfara að missa
bam á skurðarborðinu. Sú fullkomnunarárátta
(perfectionism) og sjálfsásökun sem þarna sást er
mörgum læknum kunnugleg.
Það er gagnlegt að velta því fyrir sér hvers
konar manneskjur það eru sem velja að fara
í læknisfræði. Þótt erfitt sé að alhæfa bendir
margt til þess að ákveðin nákvæmni og jafnvel
fullkomnimarárátta sé algeng meðal lækna, ýtt
undir þá hneigð í menntun okkar og sá eiginleiki
talinn til kosta meðal sjúklinga okkar og kollega.
Slíkur eiginleiki kann hins vegar að kosta okkur
mikið sem einstaklinga. Að einhverju leyti eiga
þau umdeildu orð við; hagur samfélagsins
er kostnaður læknisins (Society's meat is the
physician's poison).7
Fullkomnunarárátta er ekki endilega jákvæður
eiginleiki. Rannsóknir benda til að hún sé
áhættuþáttur fyrir þunglyndi, kulnun, sjálfsvíg
og kvíða.810 Fullkomnunarárátta ýtir undir til-
finningu um vonleysi, en vonleysi tengist mjög
sjálfsvígshættu. Oft er talað um þríhyrning sjálfs-
efa, sektarkenndar og ýktrar ábyrgðartilfinningar.
Margir sem haldnir eru fullkomnunaráráttu
trúa því að aðrir meti þá aðeins einhvers ef þeir
eru fullkomnir. Undir allri fullkomnunarþránni
er lágt sjálfsmat sem rekur menn áfram. Og oft
liggur eins og mara á mönnum sá grunur, sem
oft reynist á rökum reistur, að meira verði krafist
þegar menn hafa skilað af sér vel unnu verki.
Enda er oft ætlast til meira af þeim sem eru
duglegir og standa sig vel. Fullkomnunaráráttu
fylgja einnig gjarnan aðrir þættir sem tengjast
áráttu: keppnisandi, nákvæmni, lítill vilji til að
leita sér hjálpar, tilhneiging til sjálfsfórna, mjög há
markmið, erfiðleikar við að fela öðrum verkefni,
þrjóska og jafnvel stífni, að vinnunni sé gefið vægi
fram yfir einkalíf.11
Þess ber að geta að vissulega tengjast já-
kvæðir þættir þessum eiginleikum. Læknar með
fullkomnunaráráttu eru gjarnan vandvirkir og
nákvæmnir í sinni greiningu og meðferð og missa
af fáu. Sjúklingum léttir við að hafa slíka lækna og
vita að engu verður sleppt þegar leita á lausnar
á vandamáli. Sjálfsefinn er hins vegar tvíeggjað
sverð, því hann getur leitt til viðvarandi kvíða
hjá lækninum. Þetta getur orðið sérlega bagalegt
þegar menn eru orðnir sérfræðingar og þurfa að
þola þá óvissu og efa sem oft fylgir lausn erfiðra
vandamála. Annað sem getur líka reynt á þann
lækni, sem haldinn er fullkomnunaráráttu, er
vandamál sem læknast ekki. Samt er sívaxandi
hluti starfs okkar meðhöndlun langvinnra
vandamála sem engin lausn finnst á í eitt skipti
fyrir öll.
í rannsókn frá Mayo Clinic frá 200612 viður-
LÆKNAblaðið 2009/95 461