Læknablaðið - 15.03.2010, Qupperneq 19

FRÆÐIGREINAR
SJÚKRATILFELLI OG YFIRLIT
Magnús
Jóhannsson
læknir, prófessor í lyfjafræði'
Sif Ormarsdóttir
meltingarlæknir2
Sigurður
Ólafsson
meltingarlæknir3
Lykilorð: eitrunarlifrarbólga,
náttúruefni, Herbalife.
’Rannsóknastofu í
lyfja- og eiturefnafræði,
læknadeild Háskóla
íslands,
2Lyfjastofnun,
3meltingarlækninga-
einingu Landspítala.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Magnús Jóhannsson,
rannsóknastofu í lyfja- og
eiturefnafræði, Háskóla
íslands
Haga, Hofsvallagötu 53,
107 Reykjavík
magjoh@hi.is
Lifrarskaði tengdur
notkun á Herbalife
Ágrip
Tilgangur: Mörg náttúruefni eru þekkt að því að
geta valdið lifrarskaða. Nýleg íslensk könnun á
aukaverkunum náttúruefna sýndi að lifrarskaði
var oftast tengdur notkun Herbalife.
Aðferðir: Lýst er fimm tilfellum af eitrunar-
lifrarbólgu í tengslum við notkun á ýmsum
Herbalifevörum á íslandi á árunum 1999 til 2008.
Orsakatengsl voru metin með skilmerkjum WHO-
UMC en einnig með RUCAM aðferðinni.
Niðurstöður: Af fimm sjúklingum voru fjórar
konur og einn karl. Miðgildi aldurs var 46
ár (spönn 29-78 ár). Lengd Herbalifenotkunar
var á bilinu 1-7 mánuðir. Fjórir sjúklinganna
voru með klíníska mynd lifrarfrumuskaða en
einn með gallstíflulifrarskaða. Miðgildi fyrir
eftirfarandi voru: bílirúbín 190 pmol/L (spönn:
26-311; eðlilegt <20 pmol/L), ALP 407 U/L
(spönn: 149-712; eðl. 35-105 U/L) og ALT 2487
U/L (spönn: 456-2637; eðl. 70 og 45 U/L fyrir
karla og konur). Lifrarástunga var gerð í tveimur
sjúklinganna og samrýmdust vefjabreytingar
eitrunarlifrarbólgu. Aðrar orsakir lifrarbólgu
voru útilokaðar með viðeigandi mótefnaprófum
og ómskoðun. Orsakatengsl voru samkvæmt
RUCAM-aðferðinni líkleg í þremur og möguleg í
tveimur en samkvæmt skilmerkjum WHO örugg í
einu tilfelli, líkleg í tveimur og möguleg í tveimur.
Ályktanir: Telja verður líklegt að notkun á
Herbalifevörum tengist eitrunarlifrarbólgu.
Eitrunarlifrarbólga af völdum náttúruefna er
mikilvæg mismunagreining hjá sjúklingum með
lifrarskaða.
Inngangur
Eitt algengasta alvarlega vandamálið við lyfja-
notkun er eitrunarlifrarbólga (toxic hepatitis)
og á undanförnum áratugum hafa allmörg lyf
horfið af sjónarsviðinu vegna þessa vandamáls.
Mörg önnur lyf eru notuð með varúð vegna
aukaverkana á lifur. Mörg þeirra lyfja sem eru á
markaði eru fengin úr náttúrunni og sum þeirra
geta valdið eitrunarlifrarbólgu. Telja verður að
læknar séu almennt vel meðvitaðir um þessi
vandamál.
Orðið náttúruefni er hér notað um öll efni
úr náttúrunni sem ekki eru lyf (náttúrulyf,
náttúruvörur, fæðubótarefni) og ætluð eru til að
bæta heilsufar eða útlit. Notkun slíkra efna hefur
farið vaxandi á undanförnum árum víða um heim
og á það sér örugglega margar skýringar. Ein
ástæðan er talin vera trú margra á því að efni úr
náttúrunni séu laus við aukaverkanir og virðist sú
skoðun lífseig þrátt fyrir vísindalega vitneskju um
hið gagnstæða.1
Eitruð efni eru mjög algeng í náttúrunni,
meðal annars í jurtum. Talið er að þessi efni þjóni
ákveðnum tilgangi við að verja jurtina (lífveruna)
fyrir utanaðkomandi árásum, til dæmis skordýra
og grasbíta. Efnin verja jurtina á mismunandi hátt,
þau geta meðal annars verið bragðsterk eða eitruð.
Sterkt bragð fælir frá grasbíta og jafnvel örtnur dýr
og eitruð efni fæla líka frá með því móti að dýrin
læra af reynslunni að viðkomandi jurt er eitruð.
Eiturverkanir náttúruefna eru mjög margvíslegar
en algengar eru eiturverkanir á meltingarfæri,
nýru, húð og lifur.
Efni sem eru eitruð fyrir lifrina eru algeng
í náttúrunni.2, 3 Lifrarvandamál við notkun
náttúruefna í fæðubótarefnum eru vel þekkt en
ekki er vitað hve stórt þetta vandamál er.
Eitruð náttúruefni geta valdið margvíslegum
lifrarskaða svo sem bráðri eða langvinnri
lifrarbólgu, gallstíflu, æðaskemmdum og jafnvel
lifrarbilun og skorpulifur. Mikill fjöldi jurta
inniheldur efni sem geta valdið eitrunarlifrarbólgu
og má þar nefna sem dæmi Kava, Ma-huang
(inniheldur efedrín), Aloe vera til inntöku4 og
grænt te (Camellia sinensis).5'7 Af íslenskum jurtum
má nefna krossfífil (Senecio vulgaris) og hóffífil
(Tussilago farfara) sem báðir innihalda eitraða
pýrróla (pyrrólizidín plöntubasa).3 8'9
Veturinn 2002-03 var gerð könnun meðal
íslenskra lækna á aukaverkunum náttúruefna
og voru niðurstöðurnar birtar í Læknablaðinu.10
I þessari rannsókn skáru vörur frá Herbalife sig
úr varðandi lifrarvandamál. Flestar tilkynningar
bárust um Herbalife eða alls 78 og voru 12 þeirra
um lifrarvandamál og flokkuðust þau öll sem
alvarleg (sjúkrahúsvist). Næstflestar tilkynningar
LÆKNAblaðið 2010/96 167