Læknablaðið - 15.03.2010, Blaðsíða 40

FRÆÐIGREINAR______________
SJÚKRATILFELLI OG YFIRLIT
sólarhringum á undan varanlegu sjóntapi.6
Helstu áhættuþættir fyrir risafrumuæðabólgu
eru aldur, kvenkyn og norrænn uppruni.7
Meðalaldur íslenskra sjúklinga sem greindir
hafa verið með risafrumuæðabólgu er 72 ár fyrir
konur en karlar eru tveimur árum yngri eða 70
ára.2 Afar sjaldgæft er að fólk undir fimmtugu fái
sjúkdóminn.8 í fyrmefndu íslensku rannsókninni
kom fram að allt að helmingur (48%) sjúklinga
með risafrumuæðabólgu hafði einnig einkenni um
fjölvöðvagigt.2 Þetta er í samræmi við fjölmargar
aðrar faraldsfræðilegar rannsóknir og talið er
að fjölvöðvagigt og risafrumuæðabólga séu
náskyldir sjúkdómar. Einkenni fjölvöðvagigtar
eru miðlægðir vöðvaverkir og morgunstirðleiki
umhverfis axlir og mjaðmir. Önnur einkenni
fjölvöðvagigtar eru almenn einkenni bólgu eins og
lýst er í inngangi þessarar greinar.9
Varðandi rannsóknir, greiningu og meðferð á
risafrumuæðabólgu er þrennt mikilvægt. í fyrsta
lagi ber að geta þess að sökk er ekki alltaf hækkað
hjá sjúklingum með risafrumuæðabólgu þrátt
fyrir virkan sjúkdóm1011 og hjá 15% sjúklinga
mælist það undir 50 mm/klst.12 Báðir okkar
sjúklingar höfðu tiltölulega lág sökk og CRP gildi.
f öðru lagi er greiningin ljós ef jákvætt
vefjasýni liggur fyrir en þó er unnt að greina
risafrumuæðabólgu án þess, samanber alþjóðleg
greiningarskilmerki (tafla I).1 Þá er nauðsynlegt að
þrír af fjórum eftirfarandi greiningarskilmerkjum
séu til staðar: aldur yfir 50 ára; nýr höfuðverkur;
sökk yfir 50 mm/klst; og afbrigðileg skoðun á
gagnaugaslagæðinni (annaðhvort eymsli eða
minnkaður sláttur).4
í þriðja lagi eru barksterar homsteinn meðferð-
ar og þurfa sjúklingar í mörgum tilfellum að taka
stera í tvö til þrjú ár.10 Því er mikilvægt að tryggja
beinvemd hjá þessum sjúklingahópi.13 í þeim
tilfellum þar sem grunur er um að sjóntruflanir séu
vegna risafrumuæðabólgu á að hefja umsvifalaust
barksterameðferð, jafnvel í þeim tilfellum þar
sem ekki er unnt að framkvæma vefjasýnatöku.
Ástæðan fyrir þessu er sú að finna má vefrænar
breytingar á grundvelli risafmmuæðabólgu í
vönduðum vefjasýnum sem tekin eru nokkmm
dögum, jafnvel vikum, eftir að barksterameðferð
er hafin.14'15
Varðandi eftirfylgd er seinna sjúkratilfellið
athyglisvert að því leyti að sjúklingurinn hafði
nýlokið tæplega tveggja ára barksterameðferð
vegna fjölvöðvagigtar. Góðum meðferðarhefðum
hvað varðar barksteraskammta og hægfæra
skammtaminnkun hafði verið fylgt en þrátt
fyrir það fær konan skyndiblindu vegna
risafrumæðabólgu tveimur mánuðum eftir lok
barksterameðferðar. Alþekkt er að sjúklingar
á barksterameðferð, hvort sem er vegna
fjölvöðvagigtar eða risafrumæðabólgu, geta
fengið endurvakningu á sjúkdómseinkennum.
Slíkt gerist þó aðallega fyrstu vikumar eftir
sjúkdómsgreiningu eða þegar verið er að minnka
ónæmisbælandi meðferð. Einnig fá einstaka
sjúklingar endurvakningu á sínum sjúkdómi eftir
að barksterameðferð er lokið, þá oftast tveimur
eða þremur mánuðum síðar.1 Álykta má að það
séu góðir klínískir starfshættir að fá sjúkling til
eftirlits á þeim tímum þegar meðferð er minnkuð
eða henni hætt. Þá er mikilvægt að mæla sökk
og CRP ásamt því að biðja sjúklinginn að vera á
varðbergi fyrir nýjum einkennum og leita þá án
tafar til læknis.
Einnig er vert að hafa í huga að sjúkdómurinn
getur haft alvarlegar afleiðingar sem ekki gefa
einkenni. Sjúklingar með risafrumæðabólgu eru
í sautján sinnum aukinni áhættu á myndun
slagæðagúls í brjóstholshluta ósæðar og er áhætt-
an rúmlega tvöföld sé litið á þann hluta ósæðar
sem er í kviðarholi.16 Því er réttlætanlegt að skima
fyrir ósæðargúlum meðan á meðferð stendur,
sérlega hjá þeim einstaklingum sem að auki hafa
áhættuþætti fyrir hjarta- og æðasjúkdóma.17
Lokaorð
Oft geta einkenni sjúklinga nánast gefið
sjúkdómsgreininguna. Aðalatriði í sögutöku
héma er sjónskerðing og hverskyns sjóntmflanir
sem alltaf skyldi hringja bjöllum í huga lækna.
Þeir sem verða fyrir sjónskerðingunni eru
stundum án höfuðverks og þeir taka jafnvel ekki
eftir sjónsviðsskerðingunni þar sem hún er aðeins
á öðru auganu. Þannig getur hðið dágóður tími
frá fyrstu sjúkdómseinkennum þar til sjúklingur
leitar sér læknishjálpar. Því er nauðsynlegt að
bregðast hratt við með tilliti til staðfestingar á
sjúkdómsgreiningu og meðferðar.18 Ljóst er að
sjónhimnan lifir ekki af nema í stutta stund án
blóðflæðis og allt að helmingur sjúklinga sem fá
blóðþurrð til sjóntaugaróssins eiga það á hættu
að tapa sjóninni á báðum augum ef þeim er ekki
tryggð rétt meðferð.5 Þessi tvö tilfelli sem hér eru
til umræðu sýna að jafnvel þó að brugðist sé fljótt
og rétt við einkennum sjúklings tekst ekki alltaf að
endurvekja sjónina á skaðaða auganu. Mikilvægt
er þó að tryggja eðlilega sjón á óskaðaða auganu
en það tókst í báðum tilfellunum.
Þakkir
Höfundar vilja þakka Þórði Tryggvasyni,
deildarlækni á meinafræðideild Landspítalans,
innilega fyrir veitta aðstoð og liðleika.
188 LÆKNAblaðið 2010/96