Læknablaðið - 15.09.2013, Side 16

RANNSÓKN
hvort nægilegt tillit sé tekið til þess í lyfjaávísunum á hjúkrunar-
heimilum.
Ef skoðað er hvaða lyfjaflokkar voru algengastir kemur í ljós
að geðlyf, þvagræsilyf, paracetamól og D-vítamín voru algengust.
Geðsjúkdómar, hjartasjúkdómar, verkir og beinbrot vegna bein-
þynningar eru mjög algeng á hjúkrunarheimilum og talið er að
þeir sjúkdómar og einkenni séu oft vangreindir og vanmeðhöndl-
aðir.417 Niðurstöður þessarar rannsóknar benda ekki til þess að
verkir eða þunglyndi hafi verið vangreint á rannsóknartímanum.
Paracetamóli, sem er kjörlyf við verkjum meðal aldraðra, var ávís-
að á 40% íbúa reglubundið og ópíötum á 18%.17 í hinum íslenska
RAI-gagnagrunni hafa eingöngu 22% enga verki en 40% hafa dag-
lega verki!8 Þegar þær upplýsingar eru skoðaðar virðist notkun
verkjalyfja vera í góðu samræmi við tíðni verkja. Þunglyndislyf eru
notuð oftar en greining þunglyndis meðal íbúa hjúkrunarheimila
gefur tilefni til, en þunglyndislyf eru einnig notuð við óróleika í
heilabilun og við kvíða, sem gæti skýrt þessa miklu notkun!9'20
D-vítamín var notað meðal þriðjungs íbúa, oftar meðal kvenna
en karla, kalk var sjaldnar notað og beinstyrkjandi meðferð enn
sjaldnar, jafnvel fyrir konur. Það bendir til að betur hefði mátt
meðhöndla beinþynningu, ekki síður meðal karla, en beinbrot eru
einnig algeng meðal karla á hjúkrunarheimilum.21 Það gæti þó
verið að D-vítamínnotkun sé vanmetin þar sem lýsi er stundum
gefið í eldhúsi og þá ekki skráð á lyfjablöð. Nú er ráðlagt að allir
á hjúkrunarheimilum fái viðbætt D-vítamín og metin sé þörf fyrir
kalk og beinstyrkjandi meðferð fyrir hvern og einn.22
Um fjórðungur íbúa notaði fúrósemíð reglulega, en algengi
hjartabilunar samkvæmt RAI er 18%. Notkun lyfja gegn hjarta og
æðasjúkdómum var algeng eins og búast mátti við í ljósi algengi
hjarta- og æðasjúkdóma meðal aldraðra. Notkun slíkra lyfja sam-
svaraði gróflega algengi slíkra sjúkdóma samkvæmt RAl-upplýs-
ingum, að undanteknum blóðfitulækkandi lyfjum sem voru ein-
göngu notuð af 4,3% þýðisins.18 Statín voru notuð tvisvar sinnum
oftar af körlum en konum, en í ljósi þess að konur deyja nánast eins
oft af völdum hjarta- og æðasjúkdóma má spyrja hvort sá kynja-
munur eigi rétt á sér.26
Um 30% íbúa fékk sýrubælandi meðferð, oftar konur en karlar.
Rannsóknir sýna að bakflæði og magasár geta valdið alvarlegum
veikindum meðal aldraðra og einkenni eru oft ódæmigerð.23 Sýru-
bæling hefur verið tengd minnkuðu frásogi á kalki og fjölgun á
mjaðmabrotum,24 auk þess sem aukin tíðni á clostridium difficile
sýkingum hefur verið tengd notkun þeirra, en sú sýking getur
valdið erfiðum faröldrum á hjúkrunarheimilum.25
Notkun lyfja við sykursýki var 8,2% og er í samræmi við upp-
lýsingar úr RAI-matinu!8 Lyf gegn ofvirkri blöðru voru skráð fyrir
3,3% af íbúum við tíma tvö, en tvöfaldur sá fjöldi fékk þau á ein-
hverjum tíma á hjúkrunarheimilinu. Það bendir til að oft sé notkun
lyfjanna hætt þrátt fyrir algengi þvagleka á hjúkrunarheimilum.
Reglubundnar klósettferðir er kjörmeðferð við þvagleka á hjúkr-
unarheimilum.27 Notkun kvenhormóna er sennilega vanmetin þar
sem hjá okkur voru eingöngu skráðar pillur en ekki staðbundin
notkun.
Bólgueyðandi gigtarlyf voru eingöngu notuð að staðaldri
af 2,8% íbúa en 9% fengu þau tímabundið og 2% eftir þörfum.
Coxíb-lyf voru eingöngu notuð tímabundið (13%). Slík notkun er
í samræmi við klínískar leiðbeiningar en mælt er með að þessi lyf
séu aðeins notuð tímabundið vegna hættu á blæðingum frá maga,
skerðingu á nýrnastarfsemi og hjartabilun!7
Lyf við Alzheimerssjúkdómi voru sjaldan notuð þrátt fyrir að
63% íbúa hjúkrunarheimila þjáist af heilabilun samkvæmt upp-
lýsingum úr RAI-matinu!8Kólínesterasahemlar hafa verið notaðir
við vægum eða meðalslæmum sjúkdómi en ekki er einhugur um
hvort beri að stöðva slíka lyfjagjöf þegar sjúkdómurinn þróast yfir
í alvarlegt stig.28Memantín var nánast ekkert notað á þessum tíma.
Gagnsemi þessarar rannsóknar felst fyrst og fremst í að hún
sýnir hvernig notkun lyfja er háttað á vissu árabili á nokkrum
hjúkrunarheimilum á íslandi. Sú skráning getur þjónað sem
samanburður við seinni tíma. Einnig sýnir rannsóknin breytingar
á lyfjanotkun yfir tíma sem ekki hefur verið kannað áður. Sam-
anburður við RAI-gagnagrunninn bætir möguleika okkar til að
meta hvort notkunin sé í samræmi við algengi algengra sjúkdóma
og einkenna.
Veikleiki rannsóknarinnar er að talning lyfja er framkvæmd
á annan hátt en til dæmis er gert í RAI-gagnagrunninum sem
nýtist helst til samanburðar. Þar sem þessi rannsókn var gerð til
að skoða notkun lyfja var gagnagrunnur lyfjafyrirtækis notaður
fremur en RAI-skráningin. Skráning handskammtaðra lyfja er
óörugg og við höfum ekki beinar upplýsingar um heilsu íbúa og
árangur lyfjameðferðar. Ekki er víst að þau hjúkrunarheimili sem
ekki voru með í rannsókninni hafi sama hátt á lyfjaskömmtun, en
þau voru líklegri til að vera utan þéttbýliskjarna og vera sinnt af
heilsugæslu.
Þrátt fyrir að fjöllyfjameðferð sé áhættuþáttur fyrir hjáverkun-
um og eituráhrifum er ekki þar með sagt að betra sé að meðhöndla
ekki þá sjúkdóma og einkenni sem skerða lífsgæði einstaklingsins.
Best er að valin séu rétt lyf og tillit sé tekið til óska einstaklingsins
og markmið meðferðar séu skýr.5 Minnkandi notkun geðrofs-
lyfja og lítil notkun bólgueyðandi gigtarlyfja bendir til að tillit
hafi verið tekið til áhættu við slíka meðferð. Algengi notkunar
beinverndandi lyfja og blóðfitulækkandi lyfja var minni en tíðni
beinþynningar og æðakölkunar. Kynjaskipting þeirrar lyfjanotk-
unar bendir einnig til að algengi sjúkdóma á miðjum aldri liggi
til grundvallar meðferðarvali fremur en tíðni meðal aldraðra.
Lyfjanotkun kvenna var meiri en karla, bæði í heild og í flestum
flokkum sem er í samræmi við niðurstöður annarra.29 Notkun
róandi lyfja og svefnlyfja var meiri en mælt er með og er ekki ljóst
hver ástæðan er.
Mikil þörf er á frekari rannsóknum á lyfjameðferð á hjúkrunar-
heimilum til að skilja betur áhrif lyfja á þennan sérstaka hóp, sem
er viðkvæmari en aðrir og að nálgast lífslok. Markmið lyfjameð-
ferðar er oft að bæta lífsgæði og er mikilvægt að rannsaka áhrif
lyfja á lífsgæði ekki síður en á lífslengd. Margir sem flytjast á
hjúkrunarheimili eru við lok ævi sinnar og ætla má að lyf sem
notuð hafa verið til að auka lífslíkur hafi lokið hlutverki sínu ef
markmið meðferðar er að bæta líðan fremur en lífslengd. Það veltir
upp þeirri spurningu hvort nægilega sé hugað að því að fara yfir
ástæður lyfjanotkunar og hvort lyf séu að skila ætluðu gagni, bæði
fyrir og eftir flutning á hjúkrunarheimili.
388 LÆKNAblaðið 2013/99