Læknablaðið - 15.09.2013, Side 52

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Bo Nordell eðlis-
fræðingur, Axel
verkfræðingur
og Anders Lilja
röntgenlæknir
(starfsmenn
á Karolinska
sjúkrahúsinu)
fylgjast með
þegar Elfar setur
á tiýja hnit-
miðunarram-
mann.
Anders Lilja, Axel,
Bjarne Lundholm
verkfræðingur
ásamt Elfari að
fylgjast með segul-
ómskoðunarmynda-
tökunni.
Framfarir í geislun heilaæxla
Elfar Úlfarsson taugaskurðlæknir vinnur að því að auka nákvæmni og virkni geislunartækja
■ ■ ■ Þröstur Haraldsson
Geislalækningar við meinvörpum í heila
eru skiljanlega mikil nákvæmnisvinna
og nú leiðir Elfar Úlfarsson taugaskurð-
læknir á Landspítala rannsóknar- og
þróunarstarf sem hefur það markmið að
auka á nákvæmni og öryggi geislunar.
Skili starfið árangri gæti það auðveldað
baráttuna við stærri æxli í heila og dregið
úr hvimleiðum aukaverkunum sem hefð-
bundin geislun hefur á sjúklinga.
Ýmsar aðferðir eru til við geislun heila-
æxla. Hér á landi er algengust lág-
skammtageislun þar sem stór hluti heilans
er geislaður í langan tíma, allt upp í 30
skipti á 6 vikum. Önnur aðferð er nefnd
hnitmiðunargeislun en þá eru gefnir stórir
skammtar á afmarkað svæði í færri skipti
og reynt að takmarka geislann við sjálft
æxlið. Sú aðferð er mun nákvæmari en hún
hefur sínar takmarkanir sem Elfar og fé-
lagar hans á Karolinska Sjukhuset í Stokk-
hólmi hafa tekist á hendur að leysa.
Tvenns konar vandi
Elfar var við störf á Karolinska 1993-2008,
þar sem notaður var svonefndur gamma-
hnífur við geislun heilaæxla. Sú tækni
byggist á að festur er rammi á höfuð
Elfar að sýna fyrsta
sjúklingnum skífur sem
settar eru á plastskrúfurnar
sem eru fastar í höfuð-
kúpu sjúklings. í skífunum
eru hringirfylltir með
koparsúlfati sem virka sem
hnitmiðunarmerki á seg-
ulómskoðunarmyndunum.
Hnitmiðunarskifurnar og
koma hnitmiðunarmerkja
sem eru festar á ramman og
gera mönnum kleift að taka
hnitmiðunarsegulómskoð-
unarmyndir án rammans.
sjúklingi sem nýtist bæði sem hnitakerfi
og festing meðan geislað er. Tækið hefur
þá kosti umfram hefðbundin geislatæki
eins og línuhraðal að geislinn berst til
æxlisins með 0,5 mm nákvæmni miðað við
2-4 mm nákvæmni línuhraðals. Þetta er
sérstaklega hentugt ef æxlið liggur nærri
mikilvægum heilabrautum eða öðrum við-
kvæmum stöðvum heilans þar sem geislun
getur valdið óafturkræfum skemmdum
og geislabólgum. Gammahnífinn er þó
ekki hægt að nota við öll heilaæxli. Megin-
takmarkanirnar er tvennskonar.
í fyrsta lagi takmarkast geislunin við
æxli sem eru minni en 3 cm. Þar sem allur
geislaskammturinn er gefinn í einum
skammti eykst hætta á aukaverkunum
jafnt og þétt því stærra sem æxlið er. Þetta
var mögulegt að leysa með því að dreifa
geislaskammtinum á nokkra daga í stað
þess að gefa hann allan í einum skammti.
Þannig eru áhrif geislunarinnar á heilann
milduð. Vandamálið var að halda sömu
nákvæmninni allan tímann.
í öðru lagi er ramminn sem notaður er
til að skorða höfuð sjúklings við segulóm-
skoðun til trafala. Það hafa orðið miklar
framfarir í tölvutækni sem meðal annars
hafa leitt til mun betri myndatöku við
segulómskoðun. Nú sjá læknar ekki bara
landslagið í heilanum heldur geta einnig
fylgst með starfsemi einstakra hluta hans
og greint efnasamsetningu ákveðinna
svæða. Málmrammi sem settur er utan
424 LÆKNAblaðið 2013/99