Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2004, Page 116

JÓN ÓLAFSSON
þess að mat sé lagt á hvort svo sé eða ekki og býðst til að leggja verk sitt
í dóm sérfræðinga eða annarra sem verkið er ætlað.
Nú má til sanns vegar færa, þegar um ævisögu skálds eða fræðilegt
verk af öðru tagi á sviði húmanískra fræða er að ræða, að menn séu
stöðugt að fjalla um, nota, vinna og endurvinna texta í fræðilegri vinnu
sinni.18 Þess vegna virðist mér það varla nægilegt til að full grein sé gerð
fyrir vanköntum á ffæðilegu (eða hálffræðilegu) verki á borð við bók
Hannesar að lýst sé stuldi á hendur honum, jafhvel þó að um stuld sé að
ræða. Því vil ég velta stuttlega vöngum jdir því hér, hvort heppilegt sé að
skoða verk Hannesar og lýsingar hans á vinnubrögðum sínum í ljósi þess
að um fleiri tegundir svika kunni að vera að ræða en stuid.
Nú er hæpið að halda því ff am að Hannes falsi niðurstöður í nokkrum
venjulegum skilningi þess orðs. Hann virðist að vísu nýta skáldaminning-
ar Halldórs eins og um hversdagslegar staðreyndalýsingar væri að ræða,
en þetta er þó tæplega hægt að flokka sem fölsun. Ahugaverðari spurn-
ing er hins vegar sú hvort hægt sé með einhverjum rétti að halda þH fram
að auk ritstuldar sé um svindl að ræða við gerð verksins. Sú ásökun ligg-
ur ef til vill beinar við en hin vegna þess að ólíkt fölsun þá varðar svindl
úrvinnsluna ekki síður en gögn eða niðurstöður sem unnið er með. Þeg-
ar verkið er skoðað frá þessu sjónarmiði blasir ýmislegt athyglisvert við.
Vandamálið við bókina er nefnilega ekki aðeins það að brotið sé gegn
viðteknum venjum um notkun á textum annarra, heldur ekki síður sú
staðreynd að Hannes vinnur h'tið eða alls ekki úr þeim textuin sem hann
tekur. I stað þess að nota þá á skapandi hátt virðist hann þvert á móti
fletja þá út og spilla þeim, samhengi þeirra verður torkennilegt og jafn-
vel vandræðalegt, lýsingar sem í verkum Halldórs Laxness eru ljóslifandi
og einstakar breytast í flatneskju í verki Hannesar. Þetta á ekki hvað síst
við um skáldævisögulegar lýsingar Halldórs sjálfs sem í verki Hannesar
fá hlutverk beinnar, bókstaflegrar lýsingar. Þannig hlýtur bókmennta-
texti Halldórs þau grátbroslegu örlög að birtast örlítið breytmr í hlut-
verki hins bókstaflega og sannferðuga í verki Hannesar.19
18 Eg hef tilhneigingu til að hverfa ffá hugtakinu hugvísindi af og til vegna þess að þau
skrif sem ég hef í huga þurfa ekki að vera strangvísindaleg. Ævisögur og fjöldi ann-
arra fræðilegra verka fyrir almenning fela í sér tilraun til að reiða ffam ákveðinn
fróðleik, skýringar og greiningu sem fyrst og fremst hafa þann tilgang að upplýsa
áhugasaman almenning um efnið. En þetta merkir þó alls ekld að kröfur um efnis-
meðferð séu eða eigi að vera aðrar í slíkum ritum en almennt gildir um ffæðirit.
Margir gagnrýnendur Hannesar nefndu þetta atriði - að texmm sem hann tæki upp
19