Þjóðlíf - 01.12.1985, Síða 80

SIÐASTA ORÐIÐ
HVAÐ GERIR OKKUR AÐ
/
Iviðtali við hiim heimskunna
rithöfund Milan Kundera, sem
Tímarit Máls og menningar
birti á liðnu hausti, segir hann
meðal annars um skilsmun
stórþjóða og smáþjóða: „Við gerum
okkur ljóst að tilvera okkar vekur
spumingar, og eins að við getum
horfið einn góðan veðurdag. Ef við
erum íslenskir eða tékkneskir
verðum við að réttlæta tilveru okkar
án afláts. Hvemig getum við réttlætt
tilvem okkar? Einkum á sviði
menningarinnar, með því að sýna
fram á að okkar viðhorf til
tilverunnar sé áhugavert, dálítið
öðmvísi, og að þetta viðhorf geti
hugsanlega auðgað
heimsmenninguna."
Svo afdrifarík sem þessi sannindi
em fyrir áframhaldandi tilvist
íslendinga, virðast þau hafa verið
einkennilega fjarlæg hugarheimi
hérlendra ráðamanna undanfama
áratugi. Þeim virðist fyrirmunað að
skilja, að án eigin tungu og
menningar er tilvera þessarar
þjóðar jafnsnauð að sögulegum og
alþjóðlegum tilgangi og tilvera
afskekktrar verstöðvar á stað
einsog Jan Mayen eða lúsiðinna
þræla einhverrar iðnaðarsamsteypu
í útjaðri stórborgar. Vitanlega em
farsælt fjölskyldulíf, ömgg atvinna
og þolanleg afkoma meðal þeirra
lífsgæða sem sjálfsögð hljóta að
teljast og hverju samfélagi ber að
stefna að, en þau em einungis
grunnurinn sem raunverulegt þjóðlíf
byggir á. íslenskir ráðamenn hafa
haft hausavíxl á grunni og byggingu,
varið öllum sínum tima og kröftum til
að brýna fyrir landsmönnum að þeir
skuli ævilangt puða í grunninum og
helst aldrei líta upp til að sjá fyrir sér
í huganum þá glæstu byggingu sem
risið gæti á honum.
Að líkingunni slepptri má til sanns
vegar færa, að hömlulaust
lífsgæðakapphlaup íslendinga,
magnað af óprúttnu auglýsingafári
gróðaaflanna, hafi sundrað þjóðinni í
margar fjandsamlegar
hagsmunaeiningar, sem hver skarar
eld að sinni köku, með þeim
afleiðingum að enginn gefur sér
tíma til að hugleiða hvað gerir okkur
að þjóð og draga af því rökréttar
ályktanir.
Landbúnaður, sjávarútvegur,
iðnaður, verslun og hverskonar
þjónusta gera okkur ekki að þjóð,
þó þessar sundurleitu og oft
sundurvirku atvinnugreinar stuðli að
lífvænlegum kjörum í landinu. Þjóð
erum við af því sem við eigum
sameiginlega: sögunni, tungunni og
menningunni (þarmeð taldar allar
hstgreinar). Einungis með því að
leggja rækt við þessa sameign
eigtim við þjóðlegan tilverurétt.
Ófagur vitnisburður
Þegar litið er yfir það sem við
höfum annarsvegar gert
sameigirdega til eflingar
menningarlífi í landinu og hinsvegar
yfir það sem gert hefur verið tO
eflingar sérplægni og einkagróða,
blasir við ömurleg mynd. Allar
siðmenntaðar þjóðir með snefil af
sjálfsvirðingu leggja metnað sinn í
að reisa mannvirki yfir
sameiginlegan menningararf og
sameiginlegar andlegar þarfir, söfn,
leikhús, óperur, háskóla,
menningarmiðstöðvar. Hvar sem
borið er niður erlendis eru þvílíkar
byggingar stolt landsmanna.
Hérlendis eru það verslunarhallir
og bankaslot sem sterkastan svip
setja á umhverfið. í aldarbyrjun,
þegar þjóðin var sárfátæk og
nýfarin að stjóma sér sjálf, vann hún
það þrekvirki að reisa Safnahúsið
sem verið hefur borgarprýði æ
síðan. Þjóðleikhúsið komst ekki í
gagnið fyrren tæpum þrem
áratugum eftirað til þess var stofnað,
og var meðal annars kreppunni
kennt um, en á sama tíma risu
margar banka- og verslunarhallir.
Háskólinn var reistur fyrir
happdrættisfé í stríðsbyrjun og er
enn að mestu rekinn með sama
fjáröflunarfyrirkomulagi. Þó tók fyrst
steininn úr eftirað þjóðin komst í
verulegar álnir.
Þjóðminjasafnsbyggingin var reist
árið 1947 og er löngu orðin
ófullnægjandi. Listasafn ríkisins
bíður þess enn að komast í eigið
húsnæði, hundrað árum eftirað það
var stofnað. Náttúrugripasafnið er á
hrakhólum, tæpri öld eftirað til þess
var stofnað (1889). Þjóðarbókhlaða
hefur verið í byggingu heilan áratug
og óvíst hvenær hún kemst í gagnið.
Meðan hennar er beðið, búa
Landsbókasafn, Háskólabókasafn
og Þjóðskjalasafn við alls
óviðunandi húsakost og
80 ÞJÓÐLÍF