Þjóðlíf - 01.06.1988, Síða 68

UPPELDI
ar. En það verður ekki aftur snúið. Því til
þess að verða fullorðinn er nauðsynlegt að
standa af sér sálarsviptivinda unglingsár-
anna.
Og hvað geta foreldrar gert til þess að
styðja við blessað barnið þegar það er að
fullorðnast. Hvernig geta þeir skilað af sér
sinni ábyrgð svo vel sé? Foreldrar eru oft í
vandræðum með hvernig þeir eigi að bregð-
ast við þessum „umskiptingum" á eigin
heimilum og finnst að sér vegið, þegar ungl-
ingarnir eru að gera upp bernsku sína og
sækja hugmyndir sínar um lífið og tilveruna
til allra annarra frekar en þeirra. Að því er
virðist. En það er ekki allt sem sýnist og í
reynd eru þeir að byggja upp eigið sjálfstæði
og sanna fyrir sjálfum sér að þeir standi undir
því. Auk þess kallar þetta nýja sjálfstæði á
beina hagsmunaárekstra milli tveggja eða
fleiri sjálfstæðra einstaklinga. Það er ekki
lengur sjálfsagt mál að pabbi og mamma
leggi línurnar í einu og öllu.
Foreldrar bregðast við á ýmsan máta.
Sumir foreldrar steypa yfir sig kufli umburð-
arlyndis og hugsa sem svo: „Þessi unglingsár
verða að hafa sinn gang. Það er best að láta
fara lítið fyrir sér til að trufla sem minnst.“
Eða: „Það er best að segja ekki mikið, þau
taka hvort sem er ekkert mark á okkur. Þau
verða að fá að læra af reynslunni.“ Og for-
eldrunum verður hugsað til eigin bernsku og
unglingsára og segja hvort við annað og sína
nánustu: „Ekki vorum við neitt betri þegar
við vorum á þessum aldri. Við vorum nú
svona og svona og brölluðum ýmislegt. Ekki
höfðum við neitt slæmt af því.“ Þótt slíkt sé í
raun ómögulegt að meta og aldrei hægt að
bera saman uppeldi tveggja kynslóða svo
nokkurt vit sé í.
Enn aðrir foreldrar reyna að elta barnið
inn í heim unglingsins. Þeir leitast við að
setja sig í spor barnanna með því að nálgast
þau í smekk og viðhorfum. Ekkert af þessu
er þó líklegt til að auðvelda unglingunum
viðfangsefni þessara ára, þ.e. finna sig sem
fullorðinn og sjálfstæðan einstakling, sem
getur tekið ábyrgð á eigin lífi.
Unglingurinn hefur þörf fyrir eðlileg en
ekki firrt samskipti. Og hann hefur mikla
þörf fyrir að foreldrarnir séu þeir sjálfir. Það
auðveldar honum leitina að sjálfum sér. Af-
skiptaleysi, uppgerðarumburðarlyndi eða
það að ganga inn í unglingaveröldina til að
skilja hana betur, er því frekar líklegra til að
rugla unglinginn en til að hjálpa honum.
Lengi býr að fyrstu gerð
En það er ekki verra fyrir foreldrana að gera
sér grein fyrir hvað er á seyði. Unglingsárin
eru ár nýrra tækifæra fyrir foreldra og börn.
Þá ganga börnin í gegnum sitt síðara stóra
persónuþroskaskeið. Það felst í því að þau
greina sig frá foreldrum sínum og sínum nán-
ustu. Fyrra stóra persónuþroskaskeiðinu
lýkur við u.þ.b. þriggja ára aldur. En þá
hefur barnið skapað sér öryggi með því að
samsama sig foreldrunum. Sjálfstraust
barnsins á þessum árum grundvallast því á
sambandinu við foreldrana og líðan þess er
háð líðan þeirra. Grunnurinn sem unglingur-
inn byggir sitt öryggi á er öryggið sem hann
fékk í bernsku. Til þess að geta yfirgefið
foreldraöryggið þarf unglingurinn að hafa
átt þetta öryggi.
Það er því með þetta eins og svo margt
annað í sambandi við uppeldi. Þegar eitt-
hvað ber út af komast foreldrarnir að raun
um að þeir hefðu átt að gera eitthvað allt
annað og miklu fyrr. Þeim finnst eðlilega að
þeir hafi gert mistök og fyllast ásökunum í
eigin garð. Þetta getur leitt til þess að þau
vilja bæta fyrir mistök sín með óhóflegri
fórnfýsi. En það eru að sjálfsögðu einnig
mistök. Vorkunnsemi hjálpar engum og
fórnfýsi er vandmeðfarin. Enda kemur í ljós
að þegar á bjátar skiptir meiru að byggja sig
upp til átaka en grufla í óafturkallanlegri
fortíð. Og það er gott fyrir foreldrana að
hafa hugfast að þótt það sé erfitt að vera
unglingaforeldri er enn erfiðara að vera
unglingur. í fyrsta lagi þurfa þeir að yfirgefa
foreldraöryggið og í öðru lagi þurfa þeir að
horfast í augu við þann einmanaleika sem
fylgir því að bera einn ábyrgð á sjálfum sér.
Barnaskapur
unglingsáranna
í upphafi unglingsáranna er engu líkara en
ýmis barnaskapur láti kræla á sér upp á nýtt.
Tilfinningastormar unglingsins minna á við-
brögð smábarnsins. Það er stutt á milli ástar
og haturs, milli hrifningar og að finnast lítið
til um og milli þess að veita viðtöku og að
vísa á bug. Goðum líkar poppstjörnur fá þá
virðingu og aðdáun sem foreldrarnir nutu
áður. Yfirleitt bregðast strákar og stelpur
ólíkt við á þessum árum. Strákarnir láta sig
hafa það að vera krakkalegir. Þeir verða
óhlýðnir og óábyggilegir. Þeir ganga illa um
og eru gjarnan háværir og láta ýmislegt
flakka. Stelpurnar gera aftur á móti allt til að
dylja eigin barnaskap. Þær eru sætar, penar
og oft ástundunarsamar í skólanum. Heima
eru þær alltaf eitthvað að aðhafast, tala í
síma, lesa ástarsögur og þær tala mikið og oft
að því er virðist samhengislaust. Af einhverj-
um ástæðum fara þær oft í taugarnar á mæðr-
um sínum. Mæðrunum finnst þær hanga í sér
og koma með óréttmætar ásakanir í sinn
garð.
Kennarar skipta máli
Við fimmtán ára aldur finnst unglingnum
hann vera yfirgefinn og hann finnur til tóm-
leika. Það tekur á taugarnar að skapa þetta
nauðsynlega bil á milli sinnar eigin tilveru og
tilveru foreldranna. Og ef vel á að vera verða
foreldrarnir að vera nógu næmir til að geta
hlustað, stundum huggað og jafnvel þurrkað
tár án þess að vekja þá skelfilegu tilfinningu
hjá unglingnum að þeir ætli að taka allt aftur
í sínar hendur. Stundum er léttara fyrir ungl-
inginn að tala við einhvern sem ekki stendur
þeim allt of nærri. Þess vegna geta kennarar
og aðrir fullorðnir sem unglingurinn um-
gengst skipt miklu máli.
Styrkur samstöðu
Unglingar sækja sér styrk í félagahópinn.
Foreldrar ættu að taka sér þá til fyrirmyndar
og gera slíkt hið sama og tala í sínum hópi um
hvernig gengur og hvernig þeim sjálfum líð-
ur. Jafnvel þótt ekkert sérstakt sé að. Því
þótt okkur finnist unglingamálin vera mikið
og oft á dagskrá er í reynd lítið fjallað um
hvernig þessi mál snerta hverdag okkar
hvers og eins og hvað þessi ár þýða fyrir líf
einstaklinga.
Þetta sem ég hef tínt hér saman er úr ýms-
um áttum og sumt frá sjálfri mér. En mig
langar til að ljúka því með skemmtilegri lík-
ingu frá sænskri konu og sálfræðingi, Barbro
Goldinger, úr bók hennar Tonorstiden
(Unglingsárin). Hún líkir þessum árum við
sjóferð og miðar að sjálfsögðu við sænskar
skerjagarðsaðstæður.
Einmanaleg sigling
Fyrstu æviárin notar maður til að lesta bát-
inn. Maður ýtir með hægð úr vör og lætur
bátinn dóla upp við landsteina.
Við 11-12 ára aldur er báturinn enn svo
nærri heimahöfn að ef það vanhagar um eitt-
hvað er leikur einn að sækja það heim.
Við 12-13 ára aldur er tími kominn til að
halda úr höfn. Tilfinningar barnsins sem
hafa fram að þessu fyrst og fremst beinst að
foreldrunum leita nú á önnur mið. En
óvissan er enn mikil svo það er best að hrífast
úr fjarlægð enn um sinn. T.d. af poppstjörn-
um og öðru álíka.
Við 15-16 ára aldur er báturinn kominn
góðan spöl frá landi. Maður finnur fyrir því
að vera einn á báti og lítur með söknuði til
bernskulandsins.
A bilinu 16-20 ára nær báturinn út í ytri
skerjagarðinn. Nú ríður á að halda áttum og
stýra rétt. Það vaknar spurning um hvert
ferðinni sé eiginlega heitið og menn fara að
líta í kringum sig eftir skipsförunaut.
Eftir 20 ára aldur er báturinn kominn út á
rúmsjó. Nú er allt tilbúið fyrir alvörusiglingu
fullorðinsáranna. Þá er bara að velja stefnu,
sæta byr og halda bátnum á réttum kili.
Bergþóra Gísladóttir
68