Þjóðlíf - 01.06.1991, Blaðsíða 9

Fyrsta ættarmótið? Myndin er tekin árið 1924 í demantsbrúðkaupi þeirra Ingigerðar Eiríksdóttur og Þorsteins Þorsteinssonar á Reykjum á
Skeiðum.
ur um hin sterku fjölskyldutengsl á ís-
landi hvernig ungu fólki tekst að ala upp
börn við aðstæður þar sem dagvistarkerfi
er nánast í rústum eins og í höfuðborginni.
„Þetta gengi aldrei upp nema vegna þess
að fjölskyldurnar hlaupa undir bagga, afar
og ömmur, frændur og frænkur“.
Ingi Valur Jóhannsson félagsfræðingur
í Félagsmálaráðuneytinu segir: „Aðstoð
ættingja, t.d. við barnapössun, hefur að
miklu leyti fyllt upp í það gat sem hefur
verið í kerfinu varðandi dagvistun barna.
Þannig hefur það líka verið á hinum Norð-
urlöndunum þó að það hafi ekki verið í
sama mæli og hér. Hins vegar las ég nýlega
norska grein um þetta mál sem benti á að
„hulduherinn“ sem hingað til hefur bjarg-
að þessum málum væri stétt sem ekki end-
urnýjaði sig og dæi út á komandi árum.
Þetta eru konur sem hafa verið heima-
vinnandi alla tíð og alið upp sín börn. Þær
hafa yfirleitt litla skólagöngu og hafa þ.a.l.
átt erfitt með að fara út á vinnumarkaðinn
þegar börnin eru komin upp en það sem
hefur bjargað þeim er að þær hafa fengið
nýtt hlutverk, að ala upp barnabörnin.
Dætur þessara kvenna munu hins vegar
ekki leika sama hlutverk, þær hafa yfir-
leitt hlotið menntun og eru sjaldan mjög
lengi inni á heimilinu eingöngu þannig að
þetta leynilega hjálparkerfi mun riðlast á
komandi árum.“
Haraldur Ólafsson mannfræðingur: Á
miðjum 8. áratugnum var gerð könnun
þar sem kom í ljós að ungt fólk sem var að
hefja búskap hlaut mjög mikinn stuðning
frá ættingjum eiginkonunnar fremur en
frá ættingjum eiginmannsins, stuðning
við húsbyggingar, lán og uppáskriftir á
víxla. Og það sem merkilegra var, þessi
stuðningur var yfirleitt ekki talinn til að-
stoðar heldur þótti sjálfsagður, jafnvel
þótt um væri að ræða miklar fjárhagslegar
skuldbindingar. Sömuleiðis komu í ljós
mikil tengsl hinna ungu kvenna við mæð-
ur sínar, yfirleitt daglegt samband í síma.
Þetta er ég ekki viss um að hafi tíðkast
annars staðar en hér.“
umir rekja ættarsamheldni og á
stundum forfeðradýrkun til þjóðveld-
istímans. I sumum menningarsamfélög-
um þekkist hliðstæð samheldni, — það
umdeilanlegasta af þeim toga er meðal ít-
ala og Bandaríkjamanna af ítölsku bergi
—mafían. Og í mörgum vestrænum ríkj-
um hafa örfáar ættir náð gífurlegum völd-
um og tökum í efnahags- og stjórnmálalífi
þjóðanna. Það sama á við á Islandi þar sem
stundum er talað um fjölskyldurnar fjórar
(sjö eða fjórtán) sem eigi Island. Fjöl-
skyldurnar hafi sýnt mikla samstöðu og
samheldni og þær valdamestu venslaðar
og giftar þvers og kruss innbyrðis. En á
síðustu árum hafa fleiri ættir en voldugrar
yfirstéttar komið fram í dagsljósið.
Margir telja að þetta fyrirbæri, ættar- og
niðjamót sé einstakt í veröldinni og þekk-
ist hvergi annars staðar. Þorsteinn Jóns-
son ættfræðingur: „Niðjamót eru ekki
haldin annars staðar í heiminum að neinu
marki. Grunnástæðan fyrir vinsældum
niðjamóta er sú að á íslandi eigum við
upplýsingar um forfeður okkar síðan land
byggðist. Það hefur verið hefð í landinu
síðan Landnáma var skrifuð að skrásetja
ættfræði, á okkar myrkustu öldum var
alltaf skrifuð ættfræði þó svo að ekki mik-
ið annað væri skrifað. Síðan hafa ættfræði-
bækur sem farið hefur verið að gefa út á
síðustu árum kynt undir áhugann á að
halda niðjamót. Smæð þjóðarinnar gerir
líka sitt, hún gerir okkur kleift að halda
utan um upplýsingarnar en hún er ekki
eina ástæðan. Frændur okkar, Færeying-
ar eru enn minni en við en þar eru ættar-
mót ekki haldin að neinu marki. Þar er
líka nær ekkert til af ættfræðilegum rit-
um.“
Frosti Jóhannsson þjóðháttafræðingur
segir hins vegar: „Við höfum tilhneigingu
ÞJÓÐLÍF 9