Þjóðlíf - 01.06.1991, Blaðsíða 21

helsti verndari stúlku er oft eldri bróðir
hennar sem fylgist vandlega með ferðum
hennar, jafnvel löngu eftir að hún giftist
og flyst að heiman. Ef kona brýtur ein-
hverjar reglur um siði og heiður fjölskyld-
unnar réttlætir það oft barsmíðar á kon-
unni og jafnvel morð. Frjósemi er mikil-
væg og ef hjónabandið leiðir ekki til
barnaláns þá er skuldinni venjulega skellt
á konuna en ef kona er frjósöm og á marga
syni nýtur hún virðingar og getur fengið
umtalsverð völd á heimilinu með aldrin-
um.
Formlega séð gerir Islam ekki ráð
fyrir valdstjórn af neinu tagi. Allah er hinn
eini lögmæti valdhafi og samkvæmt kór-
aninum er það óguðlegt að sækjast eftir
valdi. Hinn sanni íslamski valdhafi á að
vera drifinn áfram af þeim ásetningi að
stöðva hið vonda og boða það sem gott er í
anda trúarbragðanna. Hin íslömsku lög
„sharia“ sem þýðir „hinn beini vegur“ eru
víðtæk og varða flest svið mannlífsins. Að
þessu leyti svipar Islam til Gyðingdóms.
íslömsk trúarbrögð hafa enga formlega
„kirkjulega“ yfirstjórn eins og mörg önn-
ur trúarbrögð sem sjá um að skýra eða
túlka „sharia" frá dögum Múhameðs spá-
manns og hans kalífum þó margir hafi gert
tilraunir til þess. Stjórnmálaleg og kirkju-
leg yfirstjórn hefur venjulega verið í hönd-
um yfirvalda í hverju landi sem sjá um að
farið sé eftir lögmálum Islam, a.m.k. við-
urkenndum túlkunum á þeim.
Á lægstu stigum búa trúarleiðtogarnir
meðal hins almenna múslima. Oft á tíðum
hafa þeir enga formlega þjálfun eða
menntun til starfans. Hjá Aröbum kallast
hann „sheik“, hjá Tyrkjum kallast hann
„hoca“ og í NV-Afríku kallast hann
„marabout".
Allir sjá um framkvæmd ýmissa helgi-
siða, svo sem bænahald, umskurð,
brúðkaup, skilnað, jarðarfarir og þess
háttar.
Opinberanir Múhameðs eru tíundaðar í
Kóraninum og kallast,, (hadith)“. Mjög
mismunandi er hvað múslimar viður-
kenna af þeim og er um ólíkar túlkanir að
ræða. Múslimar skiptast í marga undir-
trúarhópa, allt eftir mismunandi túlkun-
um. Flestir Arabar eru sunníta múslimar
þó svo að t.d. í írak séu um helmingur
shiar og í Líbanon eru um 20% múslima
shiar. Næstum ein milljón Araba í Vestur-
Sýrlandi og norður Líbanon eru af Alawi
skólanum sem er afsprengi shía- skólans.
Shiar og Alawi eru taldir fátækastir músl-
ima, búa á hrjóstrugustu svæðunum og
vinna lélegustu störfin í bæjum og borg-
um.
Útivist kvenna frá heimilum er takmörkuð og þeim ber að hylja líkama sinn og andlit.
I' íslömskum ríkjum hefur það þróast
þannig að hvert ríki hefur sitt valda-
kerfi eða kerfi „sheika“ og hvert ríki hefur
sína togstreitu milli hlutverks veraldlegra
og trúarlegra laga. Allar hugmyndir um
breytingar fá lítinn hljómgrunn og eru oft
um leið taldar ógna trúarbrögðunum. Það
þarf því mikið hugrekki til að boða breyt-
ingar og málsvarar þeirra geta allteins átt
von á því að verða drepnir. í Kóraninum
segir eitthvað á þessa leið: „ Ef múslimi sér
eitthvað ámælisvert í fari náungans ber
honum trúarleg skylda til að tala um fyrir
honum sem er lágmarks skylda. Ef það
dugar ekki til verður að leiðrétta hið
óæskilega athæfi með höndinni eða stafn-
um.“ Til þess að tryggja guðsótta og góða
siði er öflug trúarbragðalögregla starfandi
í sumum íslömskum ríkjum þó skýrt sé
kveðið á um það í Kóraninum að bannað
sé að njósna um náungann.
Þrátt fyrir olíuauð sem mörg íslömsk
ríki státa af eru þau yfirleitt talin til þess
sem við köllum þróunarlönd og hinn al-
menni múslimi er fátækur. I sumum ís-
lömskum samfélögum hefur skapast mik-
ill efnahagslegur og félagslegur munur á
milli dreifbýlis og þéttbýlis. Lífsmunstur
fólks á landsbyggðinni hefur breyst ótrú-
lega lítið í aldanna rás en borgarmúslim-
inn er menntaðri og frjálslyndari að mörgu
leyti, þrátt fyrir ýmsa íhaldssemi á siði og
venjur í anda Islam.
Orðið undirgefni annars vegar og stolt
hins vegar skapar ótrúlegar mótsagnir í
menningu Araba og gengur sem rauður
þráður í gegnum allt mannlegt samfélag.
Samkvæmt íslömskum rétttrúnaði er ósið-
legt að taka vexti og spila fjárhættuspil og
bannað er að neyta áfengis. Fólk í iðn-
væddum stórborgum, jafnt karlar sem
konur njóta meira frelsis. Með aukinni
iðnvæðingu og þéttbýlisþróun í átt til stór-
borgarlífs verða hin trúarlegu lög veikari
og veraldlegt gildismat manna eykst. En
veraldlegar venjur og trúarleg lög marka
útlínur hegðunarmunsturs þar sem hið
fyrrnefnda má ekki á nokkurn hátt stang-
ast á við hið síðarnefnda. Þess vegna hefur
verið bent á að íslömsk ríki séu langt frá
því að verða frjálslynd og lýðræði eins og
Vesturlandabúar þekkja það sé ekki í sjón-
máli.
Iðnvæðing þessara ríkja hefur ekki náð
til smábænda sem ráða ekki við fjárfest-
ingar sem þarf til nútíma landbúnaðar.
Þeir sem þannig hafa orðið útundan og sjá
stöðu fjölskyldunnar um leið veikjast hafa
leitað skjóls í trúnni sem andsvari við inn-
rás vestrænnar siðmenningar. Vestræn
menning er oft eitur í beinum trúarleið-
toga sem telja hana ógna íslamskri trú.
Trúarleiðtogar hafa því yfirleitt eins og
dæmin sanna á síðustu árum færst í átt til
bókstafstrúar eða nýrétttrúnaðar, með lít-
ilsháttar tilraunum til aðlögunar að
breyttu þjóðfélagi en ekki frjálslyndis.
Stuðst var við eftirtaldar bækur:
Gardet, Louis; Les hommes de I islam
Weekes, Richard V.; Muslim Peoples
Minces, Juliette; The House of Obedience
Ilyas Ba-Yunus and Farid Ahmad; Islamic
Sociology.
ÞJÓÐLÍF 21