Læknablaðið - 01.10.2014, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2014/100 503
R i T S T J Ó R n a R G R E i n
Ebóla-faraldurinn sem nú geisar í Vestur-
Afríku hefur þegar þetta er skrifað um
miðjan september sýkt um 4300 manns og
lagt um helming þeirra að velli.1,2 Líklega
eru tilfellin miklu fleiri, kannski tugþús-
undir. Ebóla-veiran greindist fyrst árið 1976
í Kongó og Súdan. Hún er af flokki þráð-
veira (filoviridae), einstrengja RNA veira.
Veiran hefur valdið fjölda faraldra, nær
eingöngu í ríkjum Mið-Afríku. Dánartala
er mjög há, 30-90%. Núverandi faraldur
er sá mesti hingað til og sá fyrsti sem
fram kemur í Vestur-Afríku. Hann hefur
að mestu verið bundinn við Gíneu, Sierra
Leone og Líberíu. Hann hófst í desember
síðastliðinn með andláti tveggja ára barns,
en hans varð þó ekki að fullu vart fyrr en í
mars í landamærahéruðum Gíneu. Landa-
mærin eru mjög opin, og för fólks mikil þar
um, enda hefur faraldurinn farið sem eldur
í sinu. Hann barst síðan til Nígeríu og síðar
Senegal með flugfarþegum, lýsandi dæmi
um hvernig sjúkdómurinn getur og mun
berast milli landa.
Ebóla veldur blæðandi hitasótt, einkenni
eru svæsin og hröð, sjúklingarnir deyja úr
blæðingum og fjölkerfabilun. Forðahýsill
veirunnar eru líklega ávaxtaleðurblökur.
Menn sýkjast einkum með snertingu við
líkamsvessa veiks fólks, við það að sinna
líkum eða við að eiga við eða neyta kjöts
af dýrum merkurinnar (bushmeat). Veiran
berst ekki með úðasmiti sem er ákaflega
mikilvæg staðreynd, enda er talið að „ein-
ungis“ 1-3 smitist út frá hverju tilfelli (basic
reproduction number (R0)), samanborið við
til dæmis 14-17 fyrir mislinga. Meðgöngu-
tími er 2-21 dagar (6-10 dagar að meðaltali)
og á þeim tíma er fólk ekki smitandi.
Meðferð er engin þekkt. Innan við tugur
sjúklingar (flestir Vesturlandabúar) hafa
fengið tilraunalyfið ZMapp, blöndu þriggja
einstofna manngerðra mótefna unninna úr
tóbaksplöntu. Einnig eru bundnar vonir
við lyf sem byggja á hömlun mRNA (RNA
interference), en Nóbelsverðlaunin 2006
voru veitt fyrir rannsóknir á því sviði.3
Bóluefni er heldur ekki til reiðu, en gert ráð
fyrir að tilraunir á mönnum verði hafnar
nú í október.
Hvers vegna er þessi faraldur öðruvísi
en fyrri faraldrar ebóla? Þeir komu upp á
afskekktum svæðum. Núverandi faraldur
kom hins vegar upp á þéttbýlli svæðum þar
sem landamæri eru fjölfarin og breiddist
fljótt til borganna. Ef til vill er þó fátæktin
og mikill skortur á innviðum sá samnefnari
sem helst skýrir vandann.4 Siðir og venjur
við frágang líka og við útfarir hafa einnig
haft áhrif á gang faraldursins. Tortryggni
og vantraust er mikið, ástvinir veikra eru
hræddir við heilbrigðisstarfsmenn sem
mæta í geimbúningum og taka sjúklinga í
burtu. Veikt fólk (og lík) eru falin svo unnt
sé að veita viðeigandi jarðarför, þar sem öll
fjölskyldan kemur saman (rétt eins og hér
á landi) en það auðveldar enn frekar út-
breiðslu.
Hver hafa viðbrögð alþjóðasamfélags-
ins verið? Þau hafa verið sein og urðu loks
sýnileg í júlí. Athygli vekur og áhyggjur að
jafnalvarlegur sjúkdómur og ebóla skuli
hafa gengið í endurteknum faröldrum allt
frá 1976 án þess að gerðar hafi verið mark-
tækar rannsóknir á lyfjameðferð eða bólu-
efnum. Skýringin er að öllum líkindum sú
að sjúkdómurinn hefur eingöngu lagst á
íbúa fátækra landsvæða í Afríku. Ekki þarf
mikla spádómsgáfu til að segja til um hvað
hefði gerst ef þessi sjúkdómur hefði komið
fram á Vesturlöndum. Vonandi er verið að
ráða bót á þessu nú.
En hvað með Vesturlönd, eru líkur á að
sjúkdómurinn berist þangað? Hann getur
vissulega gert það, annaðhvort með veikum
flugfarþegum eða hjálparstarfsfólki sem
kemur til baka til heimahaga. Hins vegar
er útilokað að ebóla nái að breiðast út sem
heimsfaraldur. Til þess er heilbrigðisþjón-
usta og innviðir á Vesturlöndum of öflug.
Óttinn er hins vegar mikill og skiljanlegur.
Eins og áður sagði smitast veiran eingöngu
við snertingu, ekki með úða. Sjúklingar
sem fluttir hafa verið til Vesturlanda eða
fólk sem grunað er um sýkingu hefur hins
vegar verið sett í hástigs einangrun (high
level isolation units, HLIUs) þar sem slíks er
kostur. Í þessu efni praktíserum við ekki
það sem við prédikum, og óttinn er skýr-
ingin.
Hvernig stöndum við að vígi hér á Ís-
landi ef hingað kæmi einstaklingur sem
gæti verið verið með ebóla? Íslensk heil-
brigðisþjónusta er í reynd ekki undir svona
tilvik búin. Áætlun um hvernig við brygð-
umst við er vissulega tilbúin og byggir á
reynslu af fyrri nýlegum faröldrum, HABL
og fuglaflensu. Sjúklingum yrði sinnt og
fengju viðeigandi meðferð. Hins vegar tæki
slíkt mikinn toll, loka yrði heilli sjúkradeild
og tilnefna stóran hóp starfsfólks sem gerði
lítið annað. Tilvik af þessu tagi myndi
setja starfsemi Landspítalans úr skorðum.
Líkurnar eru mjög litlar, en komi til þessa
verðum við að taka því sem að höndum ber,
og bregðast við af raunsærri varkárni, ekki
órýmilegum ótta.
Heimildir
1. who.int/csr/disease/ebola/en/ - september 2014.
2. cdc.gov/ - september 2014.
3. Goodman JL. Studying „secret serums“ – toward safe,
effective ebola treatments. N Engl J Med 2014. DOI:
10.1056/NEJMp1409817
4. Chan M. Ebola virus disease in West Africa – no early
end to the outbreak. N Engl J Med 2014. DOI: 10.1056/
NEJMp1409859
Ebola and us

Sigurdur Gudmundsson, MD, PhD
Consultant in Internal Medicine and Infectious Diseases,
Landspitali University Hospital,
Professor, School of Medicine, University of Iceland
Ebóla og við
siggudm@landspitali.is
Sigurður
Guðmundsson
læknir, sérfræðingur í
lyflækningum og smitsjúk-
dómum, ly
Landspítala,
prófessor, læknadeild
Háskóla Íslands
Meðferð við ofnæmiskvefi1
Meðferð við ofnæmiskvefi1
flútíkasónfúróat
Hver sem ástæðan er,
hver sem árstíðin er
* Notist eingöngu í nef
Ja
nú
ar
2
01
4
IS
/F
F/
00
01
d/
12
(1
)
AVAMYS nefúði, dreifa. Hver úðaskammtur gefur 27,5 míkrógrömm af flútíkasónfúróati. Ábendingar: Avamys er
ætlað til notkunar hjá fullorðnum, unglingum og börnum (6 ára og eldri), Avamys er ætlað til meðferðar við einkennum
ofnæmiskvefs. Skammtar og lyfjagjöf: Fullorðnir og unglingar (12 ára og eldri): Ráðlagður upphafsskammtur er tveir
úðaskammtar í hvora nös einu sinni á dag. Þegar fullnægjandi stjórn á einkennum hefur náðst gæti minni skammtur,
einn úðaskammtur í hvora nös, nægt til viðhaldsmeðferðar. Skammturinn skal stilltur á minnsta skammtinn sem
viðheldur fullnægjandi stjórn á einkennum. Börn (6 til 11 ára): Ráðlagður upphafsskammtur er einn úðaskammtur í
hvora nös einu sinni á dag. Sjúklingar sem sýna ekki fullnægjandi svörun við einum úðaskammti í hvora nös einu sinni
á dag geta notað tvo úðaskammta í hvora nös einu sinni á dag. Þegar fullnægjandi stjórn á einkennum hefur náðst
er mælt með því að minnka skammtinn niður í einn úðaskammt í hvora nös, einu sinni á dag. Börn yngri en 6 ára:
Takmörkuð reynsla er af notkun lyfsins hjá börnum yngri en 6 ára. Öryggi og verkun hjá þessum hópi hafa ekki verið
vel staðfest. Aldraðir sjúklingar og sjúklingar með skerta nýrnastarfsemi: Engin þörf er á aðlögun skammta hjá þessum
hópum. Sjúklingar með skerta lifrarstarfsemi: Engin þörf er á aðlögun skammta þegar um væga eða miðlungsmikla
skerðingu á lifrarstarfsemi er að ræða. Engar upplýsingar liggja fyrir um sjúklinga með mikið skerta lifrarstarfsemi.
Frábendingar Ofnæmi fyrir virka efninu eða einhverju hjálparefnanna. MARKAÐSLEYFISHAFI: Glaxo Group Ltd,
980 Great West Road, Brentford, Middlesex, TW8 9GS, Bretland. Fulltrúi markaðsleyfishafa: GlaxoSmithKline ehf.
Þverholti 14, 105 Reykjavík, Ísland, Sími 530 3700, Dagsetning endurskoðunar textans: apríl 2013. Upplýsingar
um aukaverkanir, milliverkanir, varnaðarorð og önnur mikilvæg atriði má nálgast í sérlyfjaskrá
–www.serlyfjaskra.is
Pakkningar og verð (janúar 2014)
Avamys nefúði 27,5 mcg/sk 120 skammtar R,G 2.849 kr
Aukaverkanir má tilkynna á vef Lyfjastofnunar: www.lyfjastofnun.is/Aukaverkanir/tilkynna eða
til GlaxoSmithKline í síma 530 3700.
Heimildir:
1. www.serlyfjaskra.is.
Nykær 68
DK-2605 Brøndby
T +45 36 35 91 00
F +45 36 35 91 01
www.glaxosmithkline.dk