Læknablaðið - 01.10.2014, Blaðsíða 41

LÆKNAblaðið 2014/100 537
Ú R P E n n a S T J Ó R n a R M a n n a l Í
Heimilislæknar í heilsueflingu og forvörnum gegn sjúkdómum
Þorbjörn Jónsson, formaður
orri Þór ormarsson, varaformaður
Magnús Baldvinsson, gjaldkeri
Magdalena Ásgeirsdóttir ritari
Arna Guðmundsdóttir
Björn Gunnarsson
Guðrún Jóhanna Georgsdóttir
Hildur Svavarsdóttir
Þórarinn Ingólfsson
Fulltrúi FAL er Tinna Harper Arnardóttir
Í pistlunum Úr penna stjórnarmanna
LÍ birta þeir sínar eigin skoðanir en ekki félagsins.
Síðastliðið ár hefur Félag íslenskra heimilis-
lækna unnið að stefnuskjali varðandi for-
varnir og heilbrigði með norrænum félögum
sínum sem var undirritað af formönnum
allra norrænu heimilislæknafélagana í ágúst
2013. Norrænir heimilislæknar hafa sam-
einast um þá hugsjón að efling heilbrigðis
sé jafn mikilvæg og friður, jafnrétti og jafn-
ari skipting gæða. Skjalið er birt með það
fyrir augum að hvetja stjórnvöld til að taka
mið af heilsueflingu og forvörnum á öllum
sviðum löggjafar og stjórnsýslu. Stefnuskrá
norrænna heimilislækna byggir að verulegu
leyti á skýrslunni „Fair Society, Healthy Li-
ves“ eftir Michael Marmot og meðhöfunda.
Ákvarðanir og aðgerðir á öllum sviðum
samfélagsins í umsjá fjölmargra starfs-
stétta tengjast forvörnum og heilsueflingu.
Heimilislæknar koma víða að forvörnum
og heilsueflingu, bæði við stefnumótun og
framkvæmd þeirra. Í stefnuskránni koma
fram hugmyndir um hvernig heimilislækn-
ar geta helst orðið að gagni í daglegu starfi
sínu og tillögur sem beint er til yfirvalda
ríkis og sveitarfélaga varðandi stefnumótun
og aðgerðir.
Félag íslenskra heimilislækna telur brýnt
að árétta að forvörnum og heilsueflingu
fylgja djúpstæð álitamál, bæði siðferðilegs
og vísindalegs eðlis.
Við teljum að:
• Leggja beri meiri áherslu á aðgerðir sem
miðast að samfélaginu í heild og hópum
innan þess heldur en einstaklingsmið-
aðar fyrsta stigs forvarnir gegn tilteknum
sjúkdómum.
• Heimilislæknum ber að taka þátt í forvarn-
arstarfi og stefnumótun og koma þekkingu
sinni á framfæri við samstarfsaðila.
• Efla þurfi heimilislækningar og skipuleggja
þannig að heimilislæknum séu búnar
aðstæður til að ræða við sjúklinga sína
um þær forvarnir sem líklegast er að beri
árangur.
• Heimilislæknum beri að veita sjúklingum
sínum ráð um heilsueflingu og forvarnir
gegn sjúkdómum á grundvelli bestu þekk-
ingar hverju sinni.
• Við mat á sjúkdómsáhættu sé brýnt að
taka tillit til alls þess sem hefur áhrif á
einstaklinginn – líffræðilegra þátta jafnt
sem persónulegrar reynslu, sjúkdóma í
fjölskyldu hans og lifnaðarhátta. Margir
algengir sjúkdómar eiga sér sameiginlegar
orsakir og leggjast gjarnan á sömu ein-
staklingana. Mestar líkur eru á að hægt sé
að forðast að slíkt eigi sér stað ef ráðist er að
rót vandans sem ekki síst er fólginn í skorti
á félagslegu öryggi.
• Við mat á því hvað stuðlar best að heil-
brigði hvers einstaklings þarf að taka tillit
til gildismats hans og þeirra aðstæðna sem
hann býr við. Brýnt er að heimilislæknar
sýni aðgát þegar þeir skipta sér af ákvörð-
unum einstaklinga um eigið líf, en jafn-
framt ber heimilislæknum að kappkosta að
grípa tækifærið þegar líkur eru á að ráðgjöf
um forvarnir geti borið árangur.
Nýlegar rannsóknir á sviði læknavísinda
og skyldra greina hafa stórum bætt þekk-
ingu manna á tengslum félagslegra að-
stæðna, lífskjara og heilbrigðis. Þessi þekk-
ing staðfestir hve mikilvægt er að meta
heilsufar einstaklingsins í ljósi þeirrar
reynslu sem hann verður fyrir frá vöggu
til grafar, þar sem tekið er tillit til félags-
legra, menningarlegra og persónulegra
aðstæðna. Heimilislæknar hafa einstaka
möguleika á að stuðla að markvissum
einstaklingsmiðuðum forvörnum. En
árangur næst ekki nema slíkar forvarnir
séu byggðar á traustum þekkingargrunni:
Annars vegar er þörf á almennri læknis-
fræðilegri þekkingu sem hefur gildi fyrir
einstaklinga almennt. Hér er vísað til
gagnreyndrar læknisfræði þar sem fyrst
og fremst er stuðst við niðurstöður faralds-
fræðilegra rannsókna og íhlutunarrann-
sókna. Hins vegar er ekki síður þörf fyrir
þekkingu á einstaklingnum, aðstæðum
hans, kjörum og huglægri túlkun hans á
eigin tilveru.
Um þessar mundir ætlast ýmsir aðilar
til að heimilislæknar leiti uppi einstaklinga
sem eiga sérstaklega á hættu að fá sjúkdóma
þótt einkennalausir séu og veiti þeim fyrir-
byggjandi meðferð. Skilyrðislaust ber að
tryggja að ekki sé ráðist í slíka áhættuleit
nema fyrir liggi áreiðanlegar rannsóknir
sem sýna að ávinningur sé verulegur og
hugsanlegar aukaverkanir hafi verið
metnar. Faglegar framfarir verða ekki í for-
vörnum nema þessi atriði séu rædd opin-
skátt. Meðal þess sem þarf að ræða er jafn-
framt hve langt skal gengið í aðgerðum sem
í þágu einkennalausra einstaklinga eru á
kostnað annarra læknisfræðilegra aðgerða.
Forvarnir í landinu í heild byggjast
meðal annars á margvíslegum pólitískum
ákvörðunum, opinberum reglugerðum og
eftirliti, stefnumótun og ýmiss konar átaks-
verkefnum.
Vitað er að félagslegt öryggi skiptir
sköpum fyrir heilsufar einstaklingsins. Því
er grundvallaratriði í forvörnum að móta
samfélag þar sem hverjum manni er sýnd
virðing og honum gefst tækifæri til að
leggja rækt við sjálfsvirðingu sína. Þar af
leiðir að stefnumótun í skóla-, leikskóla- og
fjölskyldumálum og aðlögun fyrir jaðarhópa
skiptir miklu. Meðal áhrifaríkustu leiða til
forvarna í heilbrigðismálum er að tryggja að
öll börn njóti öryggis og samskipta við full-
orðna sem axla ábyrgð á þeim.
Markviss stefna yfirvalda til að draga úr
neyslu tóbaks, áfengis og annarra vímuefna
er mikilsverð. Sama máli gegnir um aðgerð-
ir til að auðvelda almenningi að ástunda
hreyfingu og aðrar almennar forvarnarað-
gerðir gegn sjúklegri offitu. Taka ber tillit til
þess að óheilsusamlegt líferni er oft afleið-
ing af aðstæðum snemma á lífsleiðinni sem
eru ekki á valdi einstaklingsins sjálfs.
Hér hefur verið drepið á nokkur atriði
og ég hvet alla til að kynna sér stefnuskjal
Félags íslenskra heimilislækna varðandi for-
varnir og heilsueflingu.
Heilbrigði felst ekki í því einu að vera
laus við sjúkdóma. Heilbrigði gerir ein-
staklingum kleift að öðlast lífsfyllingu og
samfélögum að vaxa og dafna.
Stjórn lÍ 2014
Þórarinn
ingólfsson
heilsugæslulæknir
í Efra-Breiðholti og
formaður Félags íslenskra
heimilislækna
Thorarinn.Ingolfsson@heilsugaeslan.is