Læknablaðið - 01.10.2014, Blaðsíða 30

526 LÆKNAblaðið 2014/100

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
Í fyrstu byggðist starfsemin eingöngu á hinu mikilvæga framlagi
svæðafélaganna, sem nú eru orðin 22 talsins, en jafnt og þétt jókst
einnig hlutur móðurfélagsins, Krabbameinsfélags Íslands. Því
miður verður ekki unnt að geta hér nema örfárra úr þeim stóra og
kröftuga hópi sem lagt hefur lóð sitt á vogarskálarnar í baráttunni
gegn hinum sundurleita hópi sjúkdóma sem krabbamein kallast.
Orðið krabbamein hljómaði nánast sem dauðadómur fyrir 60
árum. Við upphaf krabbameinsskráningar var meira en helmingur
nýgreindra dáinn af völdum meinsins innan árs og yfir 75% innan
5 ára. Ástandið er nú gjörbreytt er tæpur fimmtungur deyr innan
árs og 30% innan 5 ára. Þannig er nú staðan orðin sú að langflestir
annaðhvort læknast eða lifa lengi með sjúkdóminn.
Stofnun frjálsra félagasamtaka gegn krabbameini
Um miðbik 20. aldar var íslenskt heilbrigðiskerfi ekki vel í stakk
búið til að takast á við krabbameinin, en á sama tíma var ýmislegt
jákvætt að gerast á erlendum vettvangi. Krabbameinsfélög höfðu
verið stofnuð víða um lönd, til dæmis í Danmörku árið 1928, og
var megintilgangurinn upphaflega að knýja á um aukna beitingu
merkra nýjunga á sviði svæfinga, radíums og röntgengeisla. Þessar
hugmyndir bárust til Íslands og fyrir atbeina Alfreðs Gíslasonar
læknis boðaði undirbúningsnefnd á vegum Læknafélag Íslands til
almenns fundar snemma árs 1949, um stofnun grasrótarsamtaka
til að berjast gegn krabbameinum. Þar var ákveðið að stefna að
stofnun landssamtaka en hefja þó starfið svæðisbundið í Reykja-
vík og nágrenni. Mánuði síðar var Krabbameinsfélag Reykjavíkur
stofnað á svo fjölmennum fundi að flytja varð hann úr almennri
kennslustofu í Háskólanum yfir í hátíðarsalinn. Stofnfélagar voru
500 og formaður var kjörinn Níels Dungal forstöðulæknir Rann-
sóknarstofu Háskólans (RH) í meinafræði. Tilgangur félagsins var
að styðja í hvívetna baráttuna gegn krabbameinum með því að:
(a) fræða almenning um helstu byrjunareinkenni,
(b) stuðla að aukinni menntun lækna í greiningu og meðferð,
(c) fá hingað fullkomnustu lækningatæki og nægt sjúkrarými,
(d) bjóða upp á fullkomnustu sjúkrameðferð sem völ væri á,
(e) stuðla að krabbameinsrannsóknum hér á landi.
Krabbameinsfélag Íslands tekur til starfa
Móðurfélagið var stofnað árið 1951 og Níels Dungal kjörinn for-
maður. Þá voru þegar starfandi svæðafélög í Reykjavík, Hafnar-
firði og Vestmannaeyjum og á næstu tveimur árum bættust við
félög á Akureyri og Suðurnesjum. Krabbameinsfélagið gerðist
aðili að Alþjóðakrabbameinssambandinu (UICC) árið 1952, Nor-
rænu krabbameinssamtökunum (NCU) árið 1957 og Samtökum
evrópskra krabbameinsfélaga (ECL) árið 1998.
Starfið hófst í Blóðbankanum við Barónsstíg þar sem Níels
Dungal hafði aðstöðu og þangað var Halldóra Thoroddsen ráðin
árið 1954, bæði af móðurfélaginu og Reykjavíkurfélaginu til að sjá
um skrifstofuna og til að hefja skráningu krabbameina á Íslandi
eins og síðar kemur fram. Halldóra varð síðar framkvæmdastjóri
Krabbameinsfélags Íslands í nokkra áratugi.
Saga og þróun
Krabbameinsfélags Íslands
laufey Tryggvadóttir
faraldsfræðingur, klínískur prófessor við læknadeild HÍ og framkvæmdastjóri Krabbameinsskrár
laufeyt@krabb.is
LÆKNAbLAðið hefur komið út síðan 1915 og í þessum 100. árgangi blaðsins eru
greinar sem ritstjórnin hefur kallað eftir af því tilefni. Höfundar greinanna skrifa um
ýmis málefni sem snerta lækna, félagsleg, söguleg og fræðileg.
Gott heilbrigðiskerfi telst til sjálfsagðra mannréttinda í vestrænum sam-
félögum og þar er vel menntað heilbrigðisstarfsfólk sá grunnur sem allt
hvílir á, ásamt fjármagni frá hinu opinbera, en öflug félagasamtök geta
einnig lagt lóð sitt á vogarskálarnar.
Stórstígar framfarir urðu í heiminum á síðustu öld á sviði krabbameins-
meðferðar, greiningar, rannsókna og forvarna. Þessar framfarir skiluðu
sér hratt og vel til Íslendinga og þar átti Krabbameinsfélagið drjúgan hlut
að máli. Félagið vann brautryðjendastarf í fræðslu til almennings, bæði
varðandi einkenni krabbameina og forvarnir gegn þeim. Það beitti yfir-
völd þrýstingi og safnaði fé til kaupa á tækjum og byggingar húsnæðis
fyrir krabbameinslækningar. Félagið hóf skráningu krabbameina, stundaði
rannsóknir á orsökum og eðli þeirra og byggði upp þekkingu á faralds-
fræði krabbameina. Grunnur var lagður að enn dýpri þekkingu þegar
líffræðilegar rannsóknir bættust við hjá félaginu, auk styrkveitinga til
vísindamanna utan þess. Félagið hefur í áratugi rekið vel skipulagða leit
að krabbameinum og á vegum þess hófst líknarmeðferð á Íslandi með
stofnun og rekstri Heimahlynningar. Alla tíð hefur félagið stutt dyggilega
við krabbameinsgreinda einstaklinga og ættingja þeirra og rekur nú sér-
staka Ráðgjafarþjónustu í því skyni.
Ágrip