Læknablaðið - 01.09.2014, Blaðsíða 12

444 LÆKNAblaðið 2014/100
vitnana í greinina, hvort aðalumfjöllunarefni greinar væri tengsl
kannabis og geðrofs eða tengsl kannabis og geðsjúkdóma. Meðal
greina sem ákveðið var að fjalla ekki um voru greinar þar sem
aðallega voru metin tengsl annarra vímuefna við geðsjúkdóma
þótt kannabis væri einnig nefnt í því samhengi. Sérstaklega voru
valdar lýðgrundaðar ferilrannsóknir og tilfellaviðmiðarannsóknir
en sjúkratilfellum og tilfellaröðum sleppt. Einnig var valið að fjalla
ekki um fjölmargar rannsóknir sem fjölluðu um hugsanlega sam-
verkan kannabis og erfða, en mikil óvissa er um margt í því sam-
spili og sú umfjöllun í raun efni í aðra grein.
Yfirlit ferilrannsókna
Niðurstöður lýsandi faraldsfræðirannsókna benda til þess að
endurtekin notkun kannabis sé marktækt algengari hjá þeim sem
veikjast af geðrofi með ofskynjunum og ranghugmyndum.5-7 Í
niðurstöðum leitar voru 14 ferilrannsóknir, gerðar á 9 rannsóknar-
þýðum. Meginniðurstöður þeirra verða nú raktar.
Sænska ferilrannsóknin
Rannsókn Andreasson og samverkamanna var fyrsta ferilrann-
sóknin sem studdi að notkun kannabis væri sjálfstæður áhættu-
þáttur fyrir geðrofi.4 Rannsóknin birtist árið 1987 og samanstóð
rannsóknarþýðið af 45.570 Svíum sem gengu í sænska herinn
á árunum 1969-1970. Við innritun í herinn við 18 ára aldur var
safnað upplýsingum um notkun kannabis og annarra vímuefna
ásamt upplýsingum um ýmsa félagslega og geðræna þætti hjá 93%
þátttakenda. Niðurstöður sýndu skammtaháð samband notkunar
kannabis við 18-20 ára aldur og innlagnar á spítala vegna geðrofs
einhvern tíma á næstu 15 árum. Þeir sem höfðu notað kannabis 10-
50 sinnum voru þrefalt líklegri til að hafa lagst inn á spítala vegna
geðrofs heldur en þeir sem aldrei höfðu notað kannabis. Nær einn
af hverjum 10 hafði notað kannabis og 1,7% voru skilgreindir sem
stórnotendur þar sem þeir höfðu notað það oftar en 50 sinnum.4
Þegar leiðrétt var fyrir þáttum sem gátu truflað vensl kannabis
og geðklofa, svo sem geðrænum einkennum við inngöngu í her-
inn, lækkaði þetta hlutfall úr 3,0 í 2,9 en hélst marktækt (tafla I).
Frekari leiðrétting fyrir þáttum eins og tilvist annarra geðraskana,
fjölskyldusögu og notkun annarra fíkniefna lækkaði þetta líkinda-
hlutfall í 2,3 og var það þá ekki lengur tölfræðilega marktækt. Þeir
sem höfðu notað kannabis 50 sinnum eða oftar voru hins vegar
6 sinnum líklegri en hinir sem ekki höfðu notað kannabis til að
hafa lagst inn á geðdeild í geðrofi. Leiðrétt líkindahlutfall var hins
vegar ekki birt fyrir þann undirhóp og hefur rannsóknin verið
gagnrýnd fyrir það. Einnig hefur verið bent á að nokkrir þekktir
áhættuþættir og mögulegir truflandi þættir voru ekki nægilega
vel skilgreindir. Þar ber að nefna þætti eins og örvandi vímuefni á
borð við amfetamín, persónuleikaþætti tengda fíkn og félagslega
stöðu. Einnig að aðeins var tekið tillit til geðgreininga við innritun
en einkenni geðrofs þá ekki metin sérstaklega.
Ári síðar var gerð frekari rannsókn á úrtaki hópsins, einstak-
lingum sem bjuggu í Stokkhólmi.8 Einstaklingar sem höfðu notað
kannabis 10 sinnum eða oftar og síðar greinst með geðklofa voru
bornir saman við samanburðarhóp úr þýðinu sem aldrei hafði
notað kannabis. Farið var yfir sjúkrasögu þátttakenda og ýmsum
þáttum voru gerð betri skil, svo sem notkun kannabis og annarra
vímuefna, upphafi geðsjúkdóms, fjölskyldusögu um geðsjúkdóma
og félagslegri stöðu, til að hægt væri að leiðrétta fyrir þeim ef
ástæða væri til. Niðurstöðurnar staðfestu fyrri niðurstöður: þeir
sem höfðu notað kannabis 50 sinnum eða oftar voru marktækt
líklegri til að hafa í kjölfarið greinst með geðklofa, OR 4,1 (95%CI:
1,8-9,3) (tafla I).
Endurgreining á þýðinu var birt árið 2002. Þegar gögnunum
var þá safnað voru liðin 27 ár frá innritun hermannanna í sænska
herinn. Niðurstöður þessarar nánari úrvinnslu voru að notkun
kannabis væri sjálfstæður áhættuþáttur fyrir geðklofa og reyndist
áhættan standa í beinu línulegu sambandi við tíðni notkunar á
kannabisefnum (línulegt samband 1,3 (95%CI 1,1-1,6) fyrir hvern
5 flokka notenda).9 Leiðrétt líkindahlutfall þeirra sem einhvern
tíma höfðu notað kannabis var 1,5 (95%CI 1,1-2,0) og fyrir þá sem
höfðu notað það 50 sinnum eða oftar reyndist það 3,1 (95%CI 1,7-
5,5). Í þessari framhaldsrannsókn á sænska hermannaþýðinu voru
undirliggjandi áhættu- og truflandi þáttum á borð við félagslega
þætti, geðræn einkenni, greind og vímuefnum gerð betri skil en í
fyrri rannsóknum á þýðinu.
Nýlega voru birt gögn eftir 35 ára eftirfylgd. Þau staðfestu fyrri
niðurstöður og reyndist leiðrétt líkindahlutfall þar 3,7 (95%CI: 2,3-
5,8) fyrir að greinast með geðklofa í kjölfar reglulegrar kannabis-
notkunar einstaklinga í ofangreindu þýði.10
Epidemiologic Catchment Area-rannsóknin
Á árunum 1980-1984 var skipulögð umfangsmikil rannsókn,
Epidemiologic Catchment Area-rannsóknin (ECA), með það að
Y F I R L I T
Mynd 1. Cannabis sativa. Mynd Júlíus Sigurjónsson.