Læknablaðið - 01.09.2014, Blaðsíða 25

LÆKNAblaðið 2014/100 457

Yfirlitsmynd af flæði innköllunar á körlum (ka) og konum (ko) í Reykjavíkurrannsókn
Hjartaverndar og afleiddum rannsóknum. Upphaflega hópnum var skipt í sex minni
hópa (A-F) sem komu allir til rannsóknar á tímabilinu 1967-1991 nema einn hópurinn
(F) sem ekki var boðin þátttaka, heldur notaður sem viðmið. Einstaklingar komu misoft,
frá 1 til 5 sinnum yfir tímabilið (skyggðir fletir). Árin 1991-1997 var hópur einstak-
linga eldri en sjötugir rannsakaður. Öldrunarrannsókn Hjartaverndar (AGES) fór svo
fram í tveimur áföngum milli 2002 og 2011.
Í T i l E F n i 1 0 0 Á R a Ó S l i T i n n a R Ú T G Á F U l æ k n a b l a ð S i n S
við embætti landlæknis. Nikulás Sigfússon læknir tók þá við starf-
inu til ársins 1999 þegar Vilmundur Guðnason prófessor og erfða-
fræðingur varð yfirlæknir.
Þeir sem unnu að skipulagningu Reykjavíkurrannsóknarinnar
voru auk framangreindra, Þorsteinn Þorsteinsson lífefnafræðingur,
Ottó J. Björnsson ráðgjafi í tölfræði og Helgi Sigvaldason verkfræð-
ingur og yfirmaður tölvuvinnslu ásamt Davíð Davíðssyni prófess-
or og yfirlækni rannsóknarstofunnar. Leitað var til Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar um ráðgjöf við hönnun rannsóknarinnar.
Ólafur Ólafsson, fyrsti forstöðulæknir Hjartaverndar (1967-1972),
og Sigurður Samúelsson prófessor, formaður stjórnar (1964-1990),
sátu fund Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar í Kaupmannahöfn
1965 þar sem Reykjavíkurrannsóknin var rædd. Á þeim fundi var
meðal annars Geoffrey Rose faraldsfræðingur og Z. Pisa og E.F.
Cron frá Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni, en tveir þeir síðarnefndu
heimsóttu Hjartavernd sama ár til ráðgjafar um rannsóknina.2,3
Þetta var mjög mikilvægt því þannig skapaðist traustur grunnur
að framtíðar vísindastarfsemi Hjartaverndar. Til rannsóknarinnar
voru valdir 28 árgangar karla og kvenna á Reykjavíkursvæðinu
á aldursbilinu 34-61 árs þannig að rannsóknin náði til allra karla
sem fæddir voru 1907-1934 og allra kvenna fæddra 1908-1935.4,5 Það
voru um 55% Íslendinga á þessu aldursskeiði, alls 30.798 manns.
Lögð var áhersla á að gera allar mælingar á staðlaðan hátt og voru
þetta fyrstu tölvuskráðu sjúkraskýrslurnar á Íslandi.
Árið 1991 var athyglinni sérstaklega beint að þeim sem voru 70
ára og eldri. Í fyrsta sinn voru rannsakaðir einstaklingar úr ofan-
greindum undirhópi (F) sem ekki hafði áður verið boðin þátttaka.
Vitrænum mælingum og öðrum nýjum mælingum á öldrun var
bætt við. Þessum sérstaka áfanga Reykjavíkurrannsóknarinnar
lauk árið 1997.
Strax frá upphafi gáfu allir skriflegt samþykki sitt áður en
þeir hófu þátttöku í rannsókninni. Þátttakendur fengu ítarlegan
spurningalista um heilsufar sem þeir svöruðu og var þar sérstök
áhersla lögð á hjarta- og æðasjúkdóma auk annarra langvinnra
sjúkdóma. Ýmsar líkamsmælingar voru gerðar og röntgenmyndir
voru teknar af hjarta og lungum. Talsvert ítarlegar blóðrannsóknir
voru framkvæmdar. Fyrsti sjálfvirki efnamælirinn á Íslandi var
tekinn í notkun í þessari rannsókn. Djúpfryst sýni voru jafnframt
geymd sem átti eftir að reynast mjög gagnlegt til mælinga síðar.
Alls voru um 800 atriði skráð varðandi hvern og einn. Heildar-
fjöldi þátttakenda var 19.381, eða rúmlega 70% boðaðra, sem var
rúmlega þriðjungur Íslendinga á þessu aldursskeiði. Reykjavíkur-
rannsóknin var sérstök að því leyti að hún náði til stórs hóps bæði
karla og kvenna sem síðar var fylgt eftir í langan tíma. Niður-
stöður rannsóknarinnar gefa því góða mynd af heilbrigðisástandi
þessa aldurshóps þjóðarinnar á hverjum tíma og þeim breytingum
sem orðið hafa í tímans rás.
Þegar Sigurður Samúelsson lét af formennsku Hjartaverndar
árið 1990 var Reykjavíkurrannsókn Hjartaverndar á góðri leið
með að ná því marki sem lagt var upp með árið 1967 enda þótt
Sigurði væri ljóst að úrvinnsla allrar þessarar gagnasöfnunar væri
mikið verk og þyrfti aðkomu fleiri aðila.1 Ný úrvinnslustjórn var
skipuð undir formennsku Guðmundar Þorgeirssonar læknis og
áherslan lögð á birtingu vísindagreina í stað útgáfu skýrslna. Sú
úrvinnslustjórn naut fulltingis Helga Sigvaldasonar verkfræðings
sem annaðist tölfræðilega úrvinnslu.
Fyrstu 20 árin var Reykjavíkurrannsóknin að mestu leyti fjár-
mögnuð fyrir eigið aflafé og með skoðunum og rannsóknum á
einstaklingum sem vísað var eða leituðu til stöðvarinnar. Trygg-
ingastofnun ríkisins greiddi fyrir þessar rannsóknir. Í stjórnartíð
Magnúsar Karls Péturssonar læknis (1990-1998) var gerður þjón-
ustusamningur við Tryggingastofnun og ríkið sem veitti rann-
sóknarstöðinni betra fjárhagslegt öryggi.
Rétt fyrir síðustu aldamót jukust umsvif rannsóknarstarfs
Hjartaverndar umtalsvert, fyrst og fremst vegna aukins rannsókn-
arfjár sem fékkst meðal annars úr samkeppnissjóðum. Þetta voru
fjármunir frá íslenskum sjóðum eins og Rannís og fé frá alþjóðleg-
um rannsóknarsamkeppnisjóðum, til dæmis frá National Institute
of Health (NIH) í Bandaríkjunum og rannsóknarfé frá Evrópusam-
bandinu. Enn í dag árið 2014 er Rannsóknarstöð Hjartaverndar að
mestu rekin fyrir slíkt styrktarfé.
Öldrunarrannsókn Hjartaverndar:
framhald Reykjavíkurrannsóknarinnar
Árið 1998 höfðu fulltrúar Öldrunarstofnunar bandaríska heil-
brigðisráðuneytisins (National Institute on Aging, NIA) samband
við Hjartavernd til að kanna grundvöll þess að Hjartavernd myndi
sækja um fjármagn til NIA til að rannsaka eftirlifandi þátttak-
endur úr Reykjavíkurrannsókninni. NIA hafði áhuga á að finna
þýði sem hafði verið rannsakað í langan tíma og væri komið á efri
ár en innihéldi samt nægilegan fjölda eftirlifenda sem unnt væri
að framkvæma faraldsfræðirannsóknir á. Markmið NIA var að
bæta myndgreiningu við hefðbundna faraldsfræði til þess kanna
forstigsbreytingar sjúkdóma, það er að segja sjúkdóma sem ekki
væru orðnir klínískir. Reykjavíkurrannsókn Hjartaverndar var ein
af þessum rannsóknum sem haft var samband við. Ákveðið var
eftir samningafundi með fulltrúum NIA að kanna grundvöll fyrir
því að nota Reykjavíkurrannsókn Hjartaverndar. Hjartavernd tók
þátt í að gera tillögu að því með hvaða hætti yrði staðið að slíkri
rannsókn og þremur árum seinna, eða árið 2001, var skrifað undir