Læknablaðið - 01.09.2014, Qupperneq 27

LÆKNAblaðið 2014/100 459

Í T i l E F n i 1 0 0 Á R a Ó S l i T i n n a R Ú T G Á F U l æ k n a b l a ð S i n S
Nokkrar niðurstöður
Við upphaf Reykjavíkurrannsóknarinnar voru niðurstöður farnar
að birtast frá Framingham-rannsókninni í Bandaríkjunum um
áhættuþætti kransæðasjúkdóma. Ekki var unnt að fullyrða að þeir
væru þeir sömu hérlendis nema með því að rannsaka það nánar.
Hjartavernd birti niðurstöður sínar eftir að fyrsta hópnum í
Reykjavíkurrannsókninni hafði verið fylgt eftir í allt að 17 ár með
tilliti til dauðsfalla af völdum kransæðasjúkdóma. Niðurstöðurnar
náðu bæði til karla og kvenna og gáfu svipaðar niðurstöður og
Framingham-rannsóknin þar sem aldur, kólesteról og þríglýseríð
í sermi, reykingar og slagbilsblóðþrýstingur reyndust marktækur
sjálfstæður áhættuþáttur hjá báðum kynjum.17 Viðbótaráhættan
sem tengdist hverjum áhættuþætti var þó mun lægri meðal kvenna
en karla enda dánartölur kvenna úr kransæðasjúkdómi mun lægri
en karla.18
Lilja Jónsdóttir og félagar birtu síðan frekari eftirfylgni allt að 28
árum þar sem áherslan var lögð á áhættu meðal kvenna.19 Heildar-
kólesteról í blóði reyndist jafnsterkur hlutfallslegur áhættuþáttur
hjá báðum kynjum en minnkandi með aldri. Hlutfallsleg áhætta
var hins vegar hærri meðal kvenna samfara miklum reykingum,
sykursýki og háum þrýglíseríðum í blóði og slagbilsþrýstingur var
sterkari áhættuþáttur en hlébilsþrýstingur. Stórreykingar breyttu
því áhættunni á kransæðadauða hjá konum í sömu áhættu og hjá
körlum.
Á árinu 1981 hóf Rannsóknarstöð Hjartaverndar fyrir Íslands
hönd þátttöku í fjölþjóðlegri rannsókn Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
arinnar á hjarta- og æðasjúkdómum (Multinational monitoring of
trends and determinants in cardiovascular diseases (MONICA)).
Þessi þátttaka fólst í skráningu á öllum kransæðastíflutilfellum á
landinu, hjá einstaklingum milli 25-74 ára. Samtímis var hér um
að ræða áhættuþáttakönnun og athugun á meðferð kransæða-
stíflu á sjúkrahúsum landsins milli áranna 1983 og 1993. Þetta
gaf viðbótarmöguleika á rannsókn á tengingu áhættuþátta og
nýgengi og algengi kransæðasjúkdóms á Íslandi, ekki eingöngu
dánarorsökum eins og áður. Hjartavernd sá um skráningu krans-
æðasjúkdóma og kransæðaaðgerða allt til ársins 2007 en þá var
skráningin færð á ábyrgð Embættis landlæknis samkvæmt lögum
frá Alþingi. Árið 2010 gerði Embættið samning við Hjartavernd
um áframhaldandi skráningu.
Þegar Evrópusamtök hjartalækna birtu áhættumat fyrir krans-
æðadauðsföll var staðfest að áhættuþættirnir í Reykjavíkurrann-
sókninni væru nánast samir að styrkleika og þeir evrópsku.18 Gögn
Hjartaverndar gáfu hins vegar möguleika á að meta áhættuna með
tilliti til kransæðastíflu eða kransæðaaðgerðar, sem var nokkurn
veginn helmingi hærri áhætta en fyrir dauðsföll af völdum blóð-
þurrðarsjúkdóma18 eins og notast var við í áhættumati Evrópu-
samtakanna. Rannsóknir Hjartaverndar sýndu að íslenskar konur
eru að meðaltali í lágri áhættu á dauða af völdum hjarta- og æða-
sjúkdóma fyrir 75 ára aldur. Íslenskir karlar eru hins vegar aðeins
ofan við meðaláhættu í allri Evrópu. Gögn Hjartaverndar eru því
mikilvæg til að sýna stöðu mála á Íslandi og mikill styrkur fyrir
Íslendinga að eiga sitt eigið áhættumat varðandi hjarta- og æða-
sjúkdóma.
Árið 2007 birtu Thor Aspelund og félagar Áhættureikni Hjarta-
verndar sem síðar var gerður aðgengilegur öllum á veraldarvefn-
um, hjarta.is. Þar er áhættan á því að fá kransæðasjúkdóm á næstu
10 árum reiknuð út frá þeim áhættuþáttum sem staðfestir höfðu
verið sem sjálfstæðir áhættuþættir í Reykjavíkurrannsókninni. Til
viðbótar áðurnefndum áhættuþáttum er þar einnig tekið mið af
öðrum sjálfstæðum áhættuþáttum eins og líkamshreyfingu í frí-
stundum, sykursýki og sögu um kransæðasjúkdóm í nánum ætt-
ingjum. Margrét Andrésdóttir og félagar höfðu áður sýnt fram á
nær tvöfalda áhættu í fyrstu gráðu ættingjum þeirra sem fengið
höfðu kransæðastíflu og sú áhætta var að mestu óháð öðrum
áhættuþáttum.20 Þessi rannsókn benti til að um 15% kransæðatil-
fella mætti tengja þessum ættlægu þáttum.
Breytingar á tíðni kransæðasjúkdóma og helstu áhættuþátta
Samkvæmt dánarmeinaskrá Hagstofu Íslands fór dánartíðni karla
og kvenna vegna blóðþurrðarsjúkdóma í hjarta stöðugt vaxandi
frá 1950 til 1970 en stóð síðan nokkurn veginn í stað til ársins 1980.
Hjartavernd hefur annast skráningu kransæðasjúkdóma meðal
fólks á aldrinum 25-74 ára fyrir allt Ísland frá árinu 1981 (og fyrir
þátttakendur Reykjavíkurrannsóknarinnar sem fá kransæðasjúk-
dóma eldri en 75 ára) og nær hún til allra tilfella kransæðastíflu
(fyrstu eða endurtekinnar) sem og kransæðaaðgerða á sjúkra-
húsum. Þetta gaf því tækifæri til að greina tíðni nýrra og endur-
tekinna tilfella ásamt dauðsföllum af þessum sökum. Nikulás
Sigfússon og félagar gerðu slíka úttekt fyrir tímabillið 1981-1999
sem sýndi að dánartíðni af þessum sökum hafði lækkað um 55%
fyrir bæði kyn (enn meira, eða um 86%, fyrir yngri hópa) og sýndi
að 40% heildarlækkunarinnar var vegna lægra nýgengis fyrstu til-
fella, 40% vegna færri endurtekinna tilfella og 20% vegna lækk-
unar á dánartíðni kransæðastíflu.21,22
Gögn Hjartaverndar gáfu einnig tækifæri til að kanna tengsl
lækkunar á tíðni kransæðasjúkdóma á Íslandi í tengslum við
breytingar á áhættuþáttunum. Þetta var fyrst kannað fyrir tíma-
bilið 1968-1988 og sýndi að skýra mátti fækkun kransæðatilfella
að stórum hluta (75%) út frá æskilegum breytingum á þremur
helstu áhættuþáttunum, kólesteróli, reykingum og slagbilsblóð-
Fyrstu læknar Rannsóknarstöðvar Hjartaverndar, Ólafur Ólafsson yfirlæknir og
Nikulás Sigfússon sérfræðingur.