Læknablaðið - 01.09.2014, Qupperneq 36

468 LÆKNAblaðið 2014/100
Gangráðsígræðslur
Fyrsti sjúklingurinn fékk ígræddan gervigangráð árið 1958 í Kar-
olinska sjúkrahúsinu í Stokkhólmi. Sá góði maður þurfti að fá 26
ný tæki á lífsleiðinni uns hann dó 2001, þá 86 ára.
Örfáir Íslendingar fengu gervigangráð í Danmörk og Guð-
mundur Bjarnason barnaskurðlæknir, vanur æðaþræðingum hjá
börnum, setti inn gangráðsleiðslu á Landspítalanum árið 1968.
Við tilkomu þræðingarstofunnar voru útveguð nauðsynleg
mælitæki til að mæla lægstu rafspennu sem þurfti til að örva sam-
drátt hjartans. Fór fyrsta gangráðsígræðslan fram 24. maí 1969 og
fengu 17 sjúklingar gervigangráði þetta fyrsta hálfa ár. Þá voru
aðeins til tæki sem sendu án afláts rafstraum 70 sinnum á mínútu
inn í hjartað, kallaðir „fixed rate“ gangráðir. Þetta voru þungir
hlunkar með kvikasilfursrafhlöðum sem entust takmarkaðan
tíma (mynd 5). Þeir höfðu tilhneigingu til að skríða undir húðinni
niður eftir líkamanum eða út í gegnum húðina. Það þurfti að skera
og leita að bláæð utan á brjóstgrindinni til að koma gangráðsvírn-
um áleiðis inn í hægri hjartahólfin. Vírinn var stökkur og átti til
að brotna. Það var því nokkuð algengt að eitthvað færi úrskeiðis
og gangráðskerfið hætti að virka. Þá þurfti í skyndi að gera bráða
aðgerð til að finna nýja æð. Í fyrstu var það Grétar Ólafsson brjóst-
holsskurðlæknir sem framkvæmdi þessar aðgerðir. Í endurminn-
ingunni vorum við yfirleitt að þessu á nóttunni eða helgidögum!
Íslendingum með gervigangráð fjölgaði ört og tækninni fleygði
fram. Sem betur fer kom Gizur Gottskálksson sérfræðingur í raf-
lífeðlisfræði hjartans á Landspítalann og þá urðu kaflaskipti í
meðferð þessara flóknu sjúkdóma.
Hjartaskurðaðgerðir erlendis til ársins 1986
Fáeinir Íslendingar fóru í hjartaskurð ytra áður en hjartaþræðingar
hófust á Landspítalanum. Samið var við Hammersmith-sjúkra-
húsið og barnaspítalann í Great Ormond Street í London um að
taka við íslenskum sjúklingum. Í byrjun voru meðfæddir hjarta-
gallar og hjartalokusjúkdómar ástæða aðgerðanna.
Favoloro sem starfaði í Cleveland lýsti 1968 hjáveituaðgerð á
kransæðum þar sem bláæðabút teknum úr læri sjúklingsins var
skeytt milli ósæðar og kransæðar handan við lokun eða þrengsli.6
Fyrstu kransæðasjúklingarnir frá okkur fóru í aðgerð 1973. Þess-
um aðgerðum fjölgaði mjög ört og höfðu 724 hjáveituaðgerðir af
samtals tæplega 1100 hjartaaðgerðum af öllum toga verið fram-
kvæmdar ytra 1986 (mynd 4).
Grüntzig í Zürich í Sviss þræddi árið 1977 æðaþráð með sam-
föllnum belg inn í vinstri kransæð sjúklings og þegar þráðurinn
var staddur inni í þrengslum í æðinni blés hann upp belginn og
þrengslin snarminnkuðu.7 Þetta reyndist heillaráð og er nú langal-
gengasta inngripið við kransæðaþrengslum. Í þá tíð mátti ekki
beita þessari aðferð nema fyrir hendi væri hjartaskurðteymi. Okk-
Mynd 3. Hjartaþræðing í
litla herberginu
(Ljósmyndasafn spítalans).
Mynd 4. Fjöldi hjartaþræðinga á Íslandi (kvarðinn á ordinat til vinstri) og hjáæða-
skurðaðgerða og kransæðavíkkana í erlendum sjúkrahúsum 1971-1986 (kvarðinn til
hægri).

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R