Ægir - 01.02.2006, Page 25

25
F I S K V I N N S L A N
Umtalsverðar fjárhæðir
Þessar hertu reglur hafa haft í för með
sér verulegan kostnað fyrir fiskverkend-
ur. Gjald fyrir urðun úrgangs er misjafnt
eftir urðunarstöðum, en algengt er að
urðun kosti á bilinu 10-20 kr/kg. Þar
sem förgunarstöðum hefur fækkað þarf
oft að flytja úrganginn um langan veg til
urðunar. Sem dæmi má nefna að fisk-
verkendur á Djúpavogi þurfa að flytja
allan sinn úrgang til Hafnar í Hornafirði,
tæplega 100 km leið og leggst sá kostn-
aður ofan á urðunargjaldið. Þannig er
ljóst að kostnaður vegna förgunar úr-
gangs frá íslenskum fiskvinnslum hleyp-
ur á hundruðum milljóna króna árlega.
Ekki úrgangur heldur aukahráefni
Þessi aukni kostnaður hefur leitt til sí-
vaxandi áhuga á að nýta þennan úrgang
til ýmiss konar framleiðslu. Þannig fer
eitthvað magn í bræðslu, en það hefur
minnkað undanfarin ár þar sem bræðsl-
unum hefur fækkað og oft svarar ekki
kostnaði að keyra þær upp utan loðnu-,
kolmunna- og síldarvertíða. Þá má nefna
þurrkun, sem nýtir stóran hluta hausa og
beina sem falla til, sem og framleiðslu
loðdýrafóðurs. Sem dæmi má nefna að
fyrirtækið Skinnfiskur í Sandgerði, sem
er einna umsvifamest á þeim markaði,
flytur árlega út um 23.000 tonn af hökk-
uðum afskurði og beinum til fóðurfram-
leiðslu. Á þennan hátt hefur reynst
mögulegt að skapa verðmæti úr því sem
áður var urðað, engum til gagns og er
því með réttu hægt að flokka bein,
hausa og afskurð til aukahráefnis í stað
úrgangs.
En hvað með slógið?
Þrátt fyrir þessa auknu nýtingu aukahrá-
efnis hefur enn ekki verið fundin viðun-
andi lausn á nýtingu slógs. Því má ætla
að slóg sé mesta uppistaðan í þeim
32.000 tonnum sem koma til urðunar frá
fiskvinnslum ár hvert. Ekki er líklegt að
þetta magn fari minnkandi á næstu árum
ef áætlanir um aukið þorskeldi við Ís-
land ganga eftir. Þá eru kröfur um um-
hverfisvernd og sjálfbæra nýtingu fiski-
stofna farnar að hafa síaukin áhrif á
kaupendur íslenskra sjávarafurða og
þrýstingur á útgerðir og fiskvinnslur að
fullnýta allan sjávarafla fer vaxandi. En
hvað er hægt að gera við allt þetta slóg?
Melta er möguleiki
Norðmenn hafa náð einna mestum ár-
angri í nýtingu slógs. Þar í landi er um-
fangsmikið fiskeldi og því hefur förgun
úrgangs frá laxasláturhúsum verið mikið
vandamál. Sú leið sem þeir hafa farið er
að framleiða meltu úr nær öllu því slógi
sem fellur til við fiskvinnslu í Noregi.
Meltuframleiðsla fer þannig fram að líf-
rænni sýru á borð við maurasýru er
blandað í slógið og því safnað í tanka.
Þar brjóta náttúruleg meltingarensím
slógið niður, en sýran kemur í veg fyrir
rotnun. Með þessari vinnsluaðferð fæst
afurð sem hægt er að nýta í fóðurgerð
eða áburðarframleiðslu. Þá er afurðin
mjög stöðug og hægt að geyma hana
svo mánuðum skiptir án þess að hún
skemmist. Þannig er mögulegt að verka
og geyma slóg án mikils tilkostnaðar á
þeim stað þar sem það fellur til og setja
þannig upp söfnunarkerfi fyrir vinnslu á
meltu umhverfis landið.
Sporin hræða
En hvað með Ísland? Meltuframleiðsla
hefur vissulega verið reynd hér á landi
áður. Í riti Rf nr. 44 frá árinu 1995,
Melturannsóknir, má finna góða saman-
tekt þeirra Sveins V. Árnasonar og Sigur-
jóns Arasonar á þeim tilraunum. Af þeirri
samantekt má ráða að það sem einkum
stóð meltuframleiðslu á Íslandi fyrir þrif-
um á árum áður var tvennt. Annars veg-
ar voru það vandamál sem komu upp
við framleiðslu, einkum um borð í fiski-
skipum. Þau vandamál mátti einkum
rekja til þess að auk slógs var notaður
afskurður og bein til framleiðslunnar.
Hakkavélar gáfu sig og uppleyst beinin
áttu til að mynda köku í botni meltu-
tankanna sem erfitt var að ná úr. Hins-
vegar var það skortur á vöruþróun og
markaðssetningu afurða úr meltu. Oftast
skorti menn hreinlega þolinmæði til að
sigrast á þessum byrjunarörðugleikum
og því var tilraunum til meltuframleiðslu
oftast fljóthætt. Afleiðingin er sú að víða
hrista menn aðeins hausinn ef minnst er
á meltuframleiðslu og telja hana full-
reynda hér á landi. En er það svo?
Horft til framtíðar
Hér á landi hafa rannsóknir á meltu
einkum verið stundaðar á Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins og þar hefur
byggst upp töluverð þekking á fram-
leiðslu og nýtingu meltu. Þessar rann-
sóknir hafa leitt í ljós að framleiðsla
meltu úr slógi er ekki aðeins möguleg,
heldur getur hún einnig verið arðbær ef
rétt er að málum staðið. Skiptir þar
miklu rétt val á hráefni og vinnsluaðferð-
um, sem og markviss vinna við vöruþró-
un og markaðssetningu. Með því að nýta
í upphafi aðeins slóg til framleiðslunnar
má sneiða hjá flestum þeim byrjunarörð-
ugleikum sem áður voru nefndir. Þá eru
sívaxandi markaðir fyrir lífrænan áburð,
en ein stærsta hindrunin í lífrænum land-
búnaði á Íslandi er einmitt framboð á líf-
rænt vottuðum áburði sem brotnar hægt
niður og hefur langvinn jarðvegsbætandi
áhrif. Þessi framleiðsla getur svo skotið
fótum undir frekari vinnslu og vöruþró-
un á enn verðmætari afurðum úr þessu
hráefni. Þannig hefur meltuframleiðsla
Norðmanna einkum verið nýtt til áburð-
ar- og fóðurgerðar, en á síðustu árum
hafa þeir varið síauknum fjármunum í
rannsóknir á frekari nýtingu meltu í
verðmætari afurðir. Má þar t.d. nefna
prótein- og peptíðframleiðslu fyrir
heilsuvöru- og líftækniiðnað.
Næstu skref
Að framansögðu er ljóst að mjög brýnt
er að hefja vinnslu á slógi sem fyrst.
Kostnaður sem hlýst af förgun slógs
nemur hundruðum milljóna króna á ári
og ljóst er að jafnvel þótt ekki náist
beinn hagnaður af framleiðslunni fyrstu
árin verður sparnaðurinn af nýtingu
slógs í stað urðunar umtalsverður. Þá er
ljóst að með fullnýtingu sjávaraflans,
m.a. með nýtingu slógs er hægt að
skapa verðmæti fyrir íslenskan sjávarút-
veg, ekki aðeins með sölu afurða heldur
einnig með markaðssetningu íslenskra
sjávarafurða sem umhverfisvænnar vöru.
Því hefur Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins, í samvinnu við Skinnfisk í Sandgerði
og fleiri fyrirtæki, m.a. í Vestmannaeyj-
um, hafið undirbúning verkefnis sem
snýr að vinnslu, vöruþróun og markaðs-
setningu á vörum úr slógi. Sótt hefur
verið um styrk til AVS sjóðsins til verk-
efnisins og binda þátttakendur miklar
vonir við að hægt verði að hefja tilrauna-
framleiðslu síðar á þessu ári.
Heimildir og frekari fróðleikur:
Landshagir 2005, útg. Hagstofa Íslands.
Lög um meðhöndlun úrgangs, nr. 55/2003.
Reglugerðir 737/2003, 738/2003 og 739/2003.
Skýrsla RF nr. 12, 1993: Melta - Markaðsmöguleikar og
framboð
Skýrsla RF nr. 26 - 1993: Lífrænn áburður úr fiskslógi
Rit RF nr. 44 - 1995: Melturannsóknir
Rubin, norsk miðstöð um rannsóknir á aukaafurðum:
http://www.rubin.no
Hér má sjá svokallaða meltustöð.
Greinarhöfundur er
Sigurður E. Vilhelms-
son, starfsmaður
Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins í
Vestmannaeyjum
aegirfeb06-56sidurlagad.qxd 3/2/06 10:48 AM Page 25