Tímarit Máls og menningar - 01.05.1942, Blaðsíða 27

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
21
kallaði „Demokratisk Radikalisme“ og varði þar nytsemis-
siðfræðina frá sjónarmiðinu „störst rnulig Lykke for det
störst mulige Antal“. En Brandes nefndi andsvar sitt:
„Det store Menneske Kulturens Kilde“ (janúar 1890). I
lokagrein sinni tók Höffding fram, að barizt hefði verið
um: „Retten til at fremhæve de enkelte Store paa Bekost-
ning af Udvidelsen af Menneskelighedsfölelsen til i Princip-
pet at omfatte alle.“
Rétt er samt að geta þess, að þegar áður en kunnings-
skapurinn við Nietzsche hyrjaði, myndaðist fyrir sjónum
Brandesar sú stórfellda konungshugsun hans, að snilling-
arnir séu menningartakmark mannkvnsins. Hann skrifar
m. a. i dagbólc sína um nýárið 1886, hálfu ári áður en
hann kynntist hókum Nietzsches: „Þvílikt tómaliljóð í
framfaraskvaldrinu, og mikið skelfing eru mennirnir ein-
faldir og ruddalegir. Með sjálfum mér sný ég sífellt inni-
legar aftur til hetjudýrkunar minnar, aðdáunarinnar á
þeim fáu, sem skapa og skilja. Á jörðinni er aðeins eitt,
sem úrslitum veldur: Vilji, sem stjórnað er af viti.“ Sam-
kvæmt þessum hugsunum segir hann einnig við annað
tækifæri: „En Idé spirer aldrig i Hoben.“
Georg Brandes átti þá náðargjöf liinna miklu anda að
efast ekki um sjálfan sig og köllun sína. Fyrir sjónum
Brandesar var fjöldinn ekkert, andlega eða menningarlega
séð, ekkert nema aular og amlóðar, og í tilefni af nokkrum
orðum Renans segir hann einhvers staðar í „Emigrant-
litteraturen“: „Þar sem líta verður á nokkurn hluta mann-
kynsins eins og villidýr, nokkurn hluta þess eins og sanna
apa, og jdirgnæfandi meirihlutann eins og meinhæga fá-
ráðlinga, þá er auðséð, liver muni að jafnaði vera afstaða
almenningsálitsins og hins almenna siðgæðis til sannleik-
ans.“
Nátengd þessari hugmyndagnótt er einmanaskapur hans,
viðhjóður á „manneskjum" og fyrirlitning á mönnunum,
sem óx lijá honum með árunum. I „Michel Angelo“ orðar
hann mannfyrirlitningu sína á þann liátt, „at Menneske-