Tímarit Máls og menningar - 01.05.1942, Blaðsíða 28
22
TÍMARIT MALS OG MENNINGAR
lieden stod for liarn, efter at lian var fyldt de 60 Aar, som
cn i sin Helhed gyselig Bande.“ Og einkennilegt er að sjá,
hvernig liann lætur þessa eiginleika birtast í þeim, hetj-
um, sem liann veitir dýrkun sína: Shakespeare, Holberg,
Cæsar, Voltaire o. fl.
Georg Brandes er með þessum hugsunarhætti kominn
i andstöðu við mannúð Stuarts Mills og nytsemiskenning-
ar hans, og margir vinir hans og gamlir samlierjar gátu
ekki fylgt lionum á þeirri braut.
Brandes heldur þvi fram, að snillingarnir séu takmark
menningarinnar; þá er staðhæfing Protagoras skiljanlegri,
að maðurinn sé takmark allra liluta. Georg Brandes
gleymir, að maðurinn lifir ekki einungis á því að leika
sér að hinum frjálsu fuglum hugsunarinnar, heldur er hon-
um eins nauðsynleg þroskun lundernis og stjrrkleika, ef
skipulagsbundið mannfélag á að geta dafnað. Hvernig fer
um viðskipti einstaldingsins við hina einstaklingana? Hvað
á að stjórna þeim viðskiptum? Eða eiga mismunandi sið-
ferðisreglur að stjórna framkomu einstaklinganna og
framkomu ofurmennisins? Og hvernig á að skera úr því,
hver sé ofurmenni og liver ekki? Ef allir eða að minnsta
kosti margir vilja vera ofurmenni, þá fáum við „bellum
omnium contra omnes“, strið allra við alla.
Ef tilvera mannkynsins hefur eitthvert takmark, hlýtur
það að vera í þágu allra, og ekki fórn eða undirgefni allra
í þágu ofurmennisins, annars mundu Temudjin og lians
lílcar, Tímur, Napóleon og fleiri spyrja, livers vegna aðeins
fórn eða undirgefni í þágu andlegs ofurmennis? Við er-
um líka ofurmenni. Afleiðing ofurmennis-hugsjónarinnar
verður sú, að við verðurn að sætta okkur við, að annað
livort Temudjin eða Nietzsche troða mannkynið undir fót-
um sér eða fyrirlíta það vegna gáfnaleysis þess. Ég veit
ekki, hvort þessi hugsjón er mjög örvandi fyrir sjónum
annarra en ofurmennisins sjálfs.
Það vekur enga furðu, þótt Brandes, sem er gagnsýrður
af þessum hugsjónum, setji sér það takmark að lýsa skör-