Tímarit Máls og menningar - 01.11.1943, Blaðsíða 5

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
115
maður, — það er öll upphefðin. Á milli situr þessi maður á stóli við borð og
píanó, og skapar listaverkið.
Þetta er maður, og maður nútímans. Maður lífsins, er hann lifir með sinni
þjóð.
Tónarnir í Leníngradsymfóníunni hefjast með friði og ró daglegs lífs: ilm-
andi gras, sólskin og hlíða, og ró og friður. Svo ókyrrist eittlivað, kemur fát
á allt og ókyrrð, sem ágerist meir og meir, og allt í einu er eins og hljóð-
færin spyrji hvert annað: Hvers vegna }>etta? Hv-er-s ve-gn-a þett-a, þett-a,
þett-a? Já, hvers vegna þetta? Því ekki hitt, sem áður var: friður, ilmandi
grasið, sól á landi og hafi? Hvers vegna þetta? En svo kemur þetta: fótatak
manna í takt. Fyrst í fjarska, veikt, síðan nær og nær, sem bylgjur fallandi
brims, blandað ískri véla nútímans. Hergnýr nýtízku hernaðar. Hvers vegna
þetta, þetta — þetta? Fyrsti þáttur symfóníunnar hefur endað.
Nú hefur brunavarðaraðstoðarmaðurinn áreiðanlega hlaupið út, því nú tek-
ur hann til aftur og er hinn kátasti. Scherzó (músikalskt gleðiform) annars
þáttar er glatt og sigurvíst. Stríðs- og vélahljómar heyrast þó alltaf gegnum
gleðina og sigurvissuna. Einhver unaður, sem minnir á Schubert, umleikur
mann í þessu scherzói, þessari gleði hins unga manns í stríðsrokinu. Eitthvað
kemur mér til að hugsa til Beethovens í þessu scherzói Dimitris. Einnig Beet-
hoven semur symfóníu á erfiðustu tímum ævi sinnar, þegar eyru hans heyra
ekkert jarðneskt hljóð og útiloka hann frá allri gleði lífs síns, sem er að fá
að heyra hljóðfærið sitt, eða samtal vina sinna. Hann sezt niður eins og
Dimitri og býr til hinn stórkostlegasta óð, sem til er, óðinn til — gleðinnar,
í 9. symfóníu sinni.
Þetta eiga þeir sameiginlegt, Beethoven og Sjostakovits.
Hetjutónar adagíósins (músíkalskt form fyrir mýkt og liægð) vekja mig
upp til Leníngrad 1942. Viljakraft, þrek, þor og djörfung innblæs hann þjóð
sinni. Tónar, sem stíga upp, hærra og hærra, eins og marmaratröppur til sól-
arinnar, þar sem himinninn er alltaf blár, enda hér ennþá ófullgerðir, hafa
ekki ennþá náð upp alla leið til sólarinnar, til friðarins. Verkinu er ekki lokið.
Trum trum. Trum trum. Trum trum. Trum trum. Trum. Vélagnýr, áreynsla,
kraftur, vilji, og að vitum manns berst þefur svita og blóðs stríðandi manna,
stríðandi herskara. Hvers vegna þetta? Hvers vegna endilega þetta? andvarpa
hljóðfærin, þett-a, þett-a, þctt-a, en fá ekkert svar.
Nú engar spurningar meir: sigurinn er viss. Sigur kallar tónskáldið sein-
asta þáttinn í hljómkviðunni.
Þungi, djúpur sem hugur manns, bjart og skært á milli eins og vonir
manns, og aftur þungi. Léttleiki Schuberts, blíða Tsjaikovskys, dýpt Beet-
hovens. Allt, sem fegurst andar í tónsvala, blandast hér saman við nútíma
vélagný brynklæddra, vélknúinna hemaðartækja í þúsundum, sem stynjandi
æða áfram. Allt er þarna með í huga manns.
Tvö tónstef í fiðlu og celló, heyrist mér, ganga saman nokkuð lengi og tal-
ast við. Ljóst og dökkt marsérar saman. Lífið kannski og dauðinn, hlið við