Tímarit Máls og menningar - 01.03.1961, Blaðsíða 81

ÁGREININGSEFNI SIGURÐAR NORDALS OG EINARS KVARANS
sjaldan samferða afturhaldssamri
andúð á frjálslyndinu í heild. Það er
að segja: frjálslyndið sem hugsjón
var gert ábyrgt fyrir hnignun sinni og
úrættingu. Þannig urðu hinar stór-
kostlegu bölvabænir þessara gagnrýn-
enda einatt að formælingu lýðræðis
og framfara.
Sigurður Nordal, borgaralega sinn-
aður maður og með sterka tilhneig-
ingu til íhaldssemi (þó enginn muni
dirfast að kalla íhaldssemi hans hrein-
ræktaða), horfir einnig aftur, annað
veifið, í sinni gagnrýni. Hann er tor-
trygginn gagnvart menningu nútím-
ans, en vill, að minnsta kosti um þess-
ar mundir, lækna sjúkdóma hennar
með afturhvarfi til fornra dyggða.
Pólitík hans felst í vantrausti á frels-
inu sjálfu ekki aðeins á afskræmingu
frj álslyndisins. Honum er fjarri skapi
að treysta því að frelsið muni af eig-
in rammleik sigrast á sníkjudýrum
sínum.
Nú hefur verið gerð tilraun til að
sýna þann ágreining sem hratt af stað
hinni frægu deilu Sigurðar Nordals
og Einars Kvarans, og hvaða söguleg-
ar forsendur verður að hafa í huga
við lestur Skiptra skoðana. Enn er
ótalinn einn lærdómur sem draga má
af þessari bók, og er ekki ómerkastur.
Þar kemur sem sé enn í ljós hversu
ruglingsleg og reikandi mið réðu af-
stöðum í andlegu lífi á íslandi um
þessar mundir, hversu skoðanir
manna voru langt frá að vera í innra
samræmi, hvernig saman fara hlið
við hlið atriði sem maður mundi
fyrirfram halda að ekki gætu komið
saman nema til að framleiða spreng-
ingu.
Ef alvaldið væri lógískt hefði það
leyft Einari Kvaran að fullkomna sitt
þjóðfélagslega, hleypidómalausa
frjálslyndi og sína ósviknu mannúð
með hiklausri gagnrýni á hin alþjóð-
legu sníkjudýr frelsisins og hina
þjóðlegu staðfestu „annars heims“.
Og þá hefði ádeilandi hans af sjálf-
um sér verið tilknúður að taka heil-
legri afstöðu, því hann hefði ekki get-
að sameinað afturvirkar tilhneigingar
róttækri gagnrýni. En þessu var nú
ekki að heilsa, — og þó Sigurður
Nordal sé ef til vill eina dæmið á ís-
landi um íhaldssama undirstöðu rót-
tækrar ádeilu, þá eru dæmin mörg
frá þessum tíma, og síðar, um sam-
búð róttækrar og nútímalegrar þjóð-
félagshugsunar og ódjarfrar afstöðu
í andlegum málum, ef ekki beint
afturhaldssamrar og fornaldarlegrar.
71