Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Side 5

ÍSLENZK ÞJÓÐERNISMÁL
fært oss að markinu. Saga hennar verður ekki sögð í dag. Hún lifir í hjörtum
þjóðarinnar. Þar lifir einnig minning þeirra, sem með mestri trúmennsku hafa
vakað yfir málum vorum. Hér engin nöfn. Þó aðeins eitt, sem sagan hefur lyft
hátt yfir öll önnur á sínum breiðu vængjum. Nafn Jóns Sigurðssonar. Hann
var foringinn, meðan hann lifði. Og minning hans síðan hann dó hefur
verið leiðarstjarna þessarar þjóðar ...“
Þegar lýðveldið var endurreist 1944 þótti ekki annaö koma til greina en það
yrði gert á afmælisdegi Jóns Sigurðssonar, 17. júní, og sá dagur varð þjóð-
hátíðardagur íslendinga. Við lýðveldisstofnunina féllu mörg orð lofs og
þakkarskuldar um Jón Sigurðsson, og áður en gengiö var til athafnar 17. júní
skipuöu alþingismenn sér í fylkingu framan við styttu Jóns Sigurðssonar á
Austurvelli og forseti sameinaös þings, Gísli Sveinsson, hóf ræðu sína á þessa
leið:
„Við myndastyttu Jóns Sigurðssonar forseta nemum vér staðar á þessari
stundu, áður en vér göngum til hinna mikilvægu athafna, er vor bíða á þess-
um degi, 17. júní 1944. Þessi dagur markar tímamót, já, aldahvörf í þjóð-
málum Islands. Og við þessi málalok ber ekkert nafn íslenzkra manna, þegar
minnzt er liðins tíma, hærra en Jóns Sigurðssonar. Það er ritað í sögu frelsis-
baráttu íslendinga óafmáanlegu letri.“
Hver var í grundvallaratriÖum stefna Jóns Sigurðssonar sú er leiddi til
sigurs í sjálfstæðisbaráttu Islendinga og vann honum jafn óumdeilt nafn í
sögu þjóðarinnar?
Hann skilgreindi með fræðilegum rökum sögulegan rétt íslendinga til að
vera sjálfstæð þjóð, sýndi fram á að íslendingar hefðu aldrei afsalað sér hinu
forna þjóöfrelsi og sjálfsforræði, heldur aðeins gert sáttmála, fyrst við Nor-
egskonung og síðar Danakonung, um ákveðin mál, að fram að upphafi ein-
valdsstj órnar hafði ísland enn „í sínum málum lög fyrir sig, dóma, landstjórn,
stofnanir, tungu og landshætti, og enn þótt það vantaði afl til að gæta réttar
síns og geyma, var það þó í sjálfu sér að lögmáli réttu jafnsnjallt Danmörku
og Noregi, þegar ofurveldi konungs ekki kom í bága“, að þessi aðstaða hefði
ekki breytzt við einveldistökuna, að íslendingar hefðu aldrei gerzt hluti af
Danaveldi, en hins vegar leitt af ánauð þjóðarinnar og vanmætti undir kon-
ungsvaldinu að málefni íslands drógust út úr landinu og stofnanir þess hver
af annarri eða lögðust einfaldlega niður, eins og Alþingi. Ennfremur færði
hann að því augljós rök í hvert óefni málefnum íslenzku þjóðarinnar var
komið undir erlendri stjórn og hversu ófært var og óeðlilegt að stjórn ís-
lenzkra mála væri í fjarlægu landi og í höndum stjórnardeilda sem engan
339