Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Blaðsíða 16

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
rótum í sögu Evrópu gerir það allan hlut vorn stærri og áhrifameiri og eflir
aðstöðu vora sem íslenzkrar menningarþjóðar og tryggir oss, ef ekki er því
ldaufalegar og smásmugulegar á haldið, að verða miðstöð norrænna og
germanskra fræða.
En heimkoma handritanna snýr þó fyrst og fremst inn á við til vor sjálfra.
Þau eiga að tengjast að nýju við sjálft líf þjóðarinnar, ræktin við þau er rækt
við íslenzkt þjóðerni, við íslenzka tungu. Um leið og vér fáumst við útgáfu
þeirra, við rannsóknir á þeim, alls konar samanburð, málfar þeirra, uppruna,
stílsnilld, tungutak, erum vér að hlúa að sjálfri undirrót íslenzks þjóðernis í
dag og að samtíðarbókmenntum vorum. Vér erum að rækta þann garð er oss
ber framar öllu að hlynna að, sem er íslenzk menning.
Og hér er eitt sem verður að hafa í huga og skynja til hlítar: þau handrit
sem nú koma til íslands falla inn í handritasöfn íslands í heild og inn í bók-
menntir íslands í heild, það er að segja, þær bókmenntir sem síðar hafa verið
skapaðar á íslandi verða að skoðast í ljósi allra bókmennta þjóðarinnar, forn-
bókmenntirnar verða að rannsakast með tilliti til þeirra bókmennta, sem síðar
urðu, og nútímabókmenntir íslands í ljósi fornbókmenntanna. Hér liggur
lífið við að tengja saman og bera saman hið foma og nýja, einmitt frjósöm-
ustu viðfangsefnin að rannsaka hvað nýtt er komið til sögu og hvert hið nýja
sækir rætur sínar, að rannsaka til að mynda jöfnum höndum við íslenzkudeild
háskólans hin fomu rit og rit Þórbergs Þórðarsonar, Halldórs Laxness og
Gunnars Gunnarssonar og bera eins saman hina fornu og nýju ljóðagerð. Þvi
að hið dýrlegasta sem gerzt hefur á vorri öld og hinni næstu á undan er að
bókmenntaþj óðin foma hefur sannað mátt sinn að nýju og staðfest gildi sitt
í heiminum, svo að nú leita menn ekki aðeins til íslands til að leggja stund
á fornbókmenntir landsins heldur eigi síður nútímabókmenntirnar, og íslend-
ingar halda áfram að vera bókmenntaþjóðin í augum umheimsins, og vér meg-
um ekki sjálfir líta of smátt á þessa hluti. ísland er ekkert kotriki, eins og
lágkúrulegir stjórnarherrar eða blaðamenn eru farnir að bera sér svo títt í
munn, heldur er það í Ijósi andlegra afreka sinna, — og hér hefur aðeins verið
rætt um bókmenntirnar, — eitt af stórveldum heimsins, þar sem hér eru heims-
bókmenntir sem ekki verður gengið fram hjá og vinna sér jafnvel með hverj-
um áratug aukna viðurkenningu.
Flutningur handritanna úr landi fór fram á mótum niðurlægingar og upp-
hefðar íslands. Að láta rýja sig þessum lífsverðmætum bar vitni um eymd
þjóðarinnar, en hins vegar lýsti áhuginn á handritunum, kappið að safna
þeim, að frægðarsól íslands var að renna upp. Menn nefndu þetta björgunar-
350