Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Blaðsíða 20

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
einum, sögunni er þrýst saman í eina handfylli, eina mynd með örfáum strik-
um, hún er ef svo mætti segja minnkuÖ niður í einn mann, sem byggir sæ-
brattan eyðiklett — en um leið stækkuð upp í að vera hryggðarmynd heillar
þjóðar, þjóðar sem orðið hefur viðskila við fortíð sína og átthaga forna:
víkingurinn er ekki lengur norrænn sækonungur né leiðangurshöfðingi um-
leikinn áraglami og vopna, heldur sekur íslenzkur skógarmaður, firrtur öllum
bjargráðum, helsjúkur og banvænn með ungum bróður og svikulum þræli
úti í klettadrangi lömdum æstu hafi; og þó fyrst og seinast víkingur, og gefst
aldrei upp, ekki einu sinni í dauðanum, en heldur svo fast á vopni sínu fallinn,
að þó átta menn tækju til fengu þeir ekki losað það úr greip hans svo þeir
urðu að leggja niður hönd hans við stokki og höggva hana af í úlnliðnum, þá
loks réttust fingurnir af meðalkaflanum.“
Slíkar bækur voru líf af lífi þjóðarinnar, samherjar í lífsbaráttunni, stæltu
þrekið, skerptu hugvitið, báru fram orðsnilldina og málkynngina frá kyni til
kyns. Þær voru stórra skapsmuna, mikil eru geð guma. Orð þeirra og tilsvör
meitluðust í huga alþýðu, voru tiltæk hverju sinni. Ástundun og rækt þessara
bókmennta skýrist af því að þær voru lifandi þáttur í lífi fólksins.
Handritastofnun og bókasafnshús
Af því sem hér hefur verið lauslega drepið á má ráða hver viðburður það
er að fá handritin heim og hve víðtæk verkefni bíða þeirrar stofnunar sem við
handritunum tekur. Á slíkt hefur verið bent af öðrum og þó engum betur en
Jóni Helgasyni prófessor, bæði í grein sem hann nefnir Verkefni íslenzkra
fræða í Ritgerðakornum og ræðustúfum1 og í viðtali við Magnús Kjartansson,
ritstjóra Þjóðviljans, 30. júlí s.l.
Heimkomu handritanna fylgir að reisa verður myndarlega stofnun sem fer
með rannsóknir og útgáfu á þeim. Eins og Jón Helgason skýrir frá eru jafnvel
undirstöðuútgáfur á helztu verkum ekki enn til, það er, menn hafa ekki enn
beztu texta eða öruggustu af sumum fremstu Islendingasögum. Heilar bók-
menntagreinar, eins og riddarasögur, eru ókannaðar, sennilega enginn íslend-
ingur né neinn í veröldinni sem hefur lesið þær allar, hvað þá að gerð hafi
verið mikil rannsókn á þeim eða samanburður við riddarabókmenntir Evrópu.
Sú undirstöðuþekking er ekki enn til á heimildum íslenzkrar bókmenntasögu
að menn hafi ráðizt í að semja samfellda íslenzka bókmenntasögu er reist væri
1 Greinin hefur einnig birzt í Tímariti Máls og menningar 1945.
354