Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Blaðsíða 26

GUNNAR BENEDIKTSSON
Siðrænt mat á siðlausu athæfi
i.
2. hefti Tímarits Máls og menn-
ingar þ. á. er lítil grein eftir rit-
stjórann Sigfús Daðason um stríð ís-
lenzku borgarastéttarinnar gegn þjóð-
frelsi íslendinga og lýðræði. í grein-
inni ber meira á spurningum en svör-
um, enda réttilega fram tekið, að það
„er nóg efni til í spurningar sem eru
þess eðlis, að þó ekki sé gert annað en
bera þær fram geta þær varpað ljósi
á söguna sem gerzt hefur og er að ger-
ast.“ — „Er hægt að neita því að ein-
hverjir af oddvitum borgarastéttar-
innar hafi gert það þvert um geð sér
að samþykkja uppgjöfina 1946? —
og ef svo var, hvaða hvatir, hvaða
nauðsyn, hvaða nauðung knúði þá til
þess?“ — Þetta er kjarni spurning-
anna, sem fram eru settar og leitazt
er við að svara.
Spurningin lýtur að brennipunkt-
inum í sögu íslands frá 1941 og hve
langt inn í framtíð vitum við ekki í
dag. Svar við spurningunni er lykill
að réttum skilningi á sögu þessa ein-
stæða tímabils. Það er réttilega að
því vikið í nefndri ritgerð, að margt
er enn í myrkrunum hulið varðandi
orsakir uppgjafar og landráða for-
ustumanna borgaraflokkanna, og mun
sumt af því koma síðar í ljós, þegar
aðgangur gefst að skjölum, sem nú er
haldið leyndum, ekki sízt milliríkja-
nótum. En baráttumönnum þjóð-
frelsisins er mikilvægt að gera sér nú
þegar sem gerst grein fyrir eðli þessa
máls og brjóta til mergjar hvert það
atriði, sem þegar er í dagsins ljósi, og
þreifa sig síðan eftir líkum inn á þau
svið, þar sem beinharðar staðreyndir
liggja ekki fyrir. Mig langar að benda
á nokkur atriði, sem ættu að geta
hjálpað til að skýra þetta mál.
II.
Við skulum fyrst fara nokkrum
orðum um uppruna og þróun auðstétt-
ar og borgarastéttar á íslandi.
í ritdómi um Vestlendinga Lúðvíks
Kristjánssonar í 3. hefti áðurnefnds
tímarits bendir Sverrir Kristjánsson
sagnfræðingur á það, að við Breiða-
fjörð og á Vestfjörðum „má merkja
fyrstu lífshræringar borgaralegs þjóð-
félags á íslandi, og því féll hinn póli-
360