Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Síða 47

KAFFIHÚSIÐ ROTONDE
loðins fjárhunds, hinn ráðvillti Soutine, hin blíða Jeanne skyrtuklædd, lítil
stúlka, gamall maður, fyrirsæta, einhver yfirskeggjaður náungi — öll líkjast
þau börnum sem einhver hefur móðgað, sært. Mér finnst, að Modigliani hafi
sýnzt lífið vera stórt barnaheimili, sem mjög vondir fullorðnir menn hafa
skipulagt.
Auðvitað er líka sannleikur fólginn í þjóðsögunni, og það er auðskilið
hversvegna ævisaga Modiglianis getur freistað höfundar kvikmyndahandrits.
Ekki alls fyrir löngu las ég í dagblaði, að lítil andlitsmynd eftir Modigliani
hefði á uppboði í Ameríku selzt á 100 þúsund dollara; á allri ævi sinni hefur
Modigliani ekki eytt fjórðungi þeirrar upphæðar. Oft sá ég Rosalie gömlu,
sem átti litla ítalska matstofu við Campagne Premiére taka við teikningum af
Modigliani fyrir kjötbita eða makkarónuskammt, hún vildi þær ekki, en hann
hélt fast við sinn keip, því hann væri enginn betlari, en Rosalie horfði á þessi
blöð, útbíuð af mjóum, slitnum strikum og andvarpaði með armæðusvip:
„Drottinn minn dýri . ..“ Það er einnig rétt, að jafnvel upplýstir áhugamenn
um myndlist skildu hann ekki. Þeir sem höfðu mætur á impressjónistum, gátu
ekki fyrirgefið Modigliani kæruleysi hans um liti, skýrleika í teikningu, af-
myndun fyrirmyndarinnar. Allir töluðu um kúbisma: málararnir, tröllriðnir
af eyðileggingarhneigð, voru um leið verkfræðingar og byggingameistarar.
Vinir kúbistískra mynda litu á Modigliani sem hverja aðra tímaskekkju.
Ævisöguhöfundar segja að árið 1914 hafi verið happaár fyrir Modigliani:
þá fann hann myndasalann Zborowsky, sem skildi strax myndir hans og fékk
ást á þeim. En Zborowsky var sjálfur ekki neinn lukkunnar pamfíll: ungt
pólskt skáld kom til Parísar, lét sig dreyma um að sigla til töfraeyjarinnar
Sýteru, en hafnaði á grynningum — yfir kaffibolla á Rotondu. Hann var mað-
ur félaus, leigði litla íbúð, bjó með konu sinni. Modigliani vann þar oft. En
Zborowsky stakk myndum hans í handarkrikana og ráfaði frá morgni til
kvölds um París og reyndi árangurslítið að freista alvörumyndakaupmanna
með verkum hins ítalska meistara.
Það er líka satt, að stundum náðu óró, skelfing, reiði tökum á Modigliani.
Ég man nótt í vinnustofu, fullri af allskonar rusli, þar var margt fólk — Diego
Rivera og Volosjín og fyrirsætur. Modigliani var mjög æstur. Vinkona hans
Beatrice Hastings talaði með sterkum enskum hreim: „Modigliani, gleymið
ekki, að þér eruð séntilmaður, móðir yðar er hefðarkona . ..“ Þessi orð verk-
uðu á Modi eins og formælingar; hann sat lengi þegjandi, svo þoldi hann
ekki við lengur og fór að brjóta niður vegginn, reif niður kalkhúðina, reyndi
að draga út múrsteinana. Fingur hans voru allir í blóði, en í augum hans var
381