Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Síða 49

KAFFIHÚSIÐ ROTONDE
hef ég átt endurfundi við Modigliani. Hann málaði stundum naktar konur, en
oftar andlitsmyndir. Hann skapaði margt fólk; sorg þess, ofsótt blíða þess og
umkomuleysi verða safngesti minnisstæð.
Má vera að einhver postuli raunsæisstefnunnar segi, að Modigliani hafi
vanvirt náttúruna, að konurnar á myndum hans hafi alltof langa hálsa og
hendur. Rétt eins og mynd sé líffræðikort! Eins og hugsanir, tilfinningar,
ástriður raski ekki hlutföllum? Modigliani var ekki kaldur áhorfandi, hann
horfði ekki á fólk úr fjarlægð, hann lifði með því. Þetta eru myndir af fólki,
sem elskaði og þjáðist, og dagsetningarnar eru ekki aðeins vörður á vegi lista-
mannsins, þær eru vörður aldarinnar: 1910—1920. Það er hlægilegt að halda
því fram, að Modigliani hafi ekki vitað hve margir hryggjarliðir eru í háls-
inum — það lærði hann mörg ár í listaskólum Lívomo, Flórens, Feneyja.
Hann vissi líka annað: hve mörg ár eru í einu ári sem 1914. Og ef svo virtist
sem aldagamalt mat á mannlegum verðmætum væri allt annað orðið, hvernig
gat þá listamaðurinn annað en séð að andlit fyrirsætunnar hafði breytzt?
Myndir Modigliani segja næstu kynslóðum frá mörgu. En ég horfi á þær,
og fyrir mér er gamall æskuvinur. Astin til mannanna var rík í honum, og
hann hafði þungar áhyggjur þeirra vegna. Menn skrifa: „hann drakk, það
greip hann æði, hann dó“. Það er ekki þetta sem máli skiptir. Jafnvel örlög
hans skipta ekki máli, þótt lærdómsrík séu eins og forn dæmisaga. Orlög hans
voru nátengd örlögum annarra; ef einhver vill skilja harmleik Modiglianis, þá
skyldi sá maður ekki minnast hasjísjins heldur eiturgassins, þá skyldi sá
maður hugsa um hina ráðvilltu og stjörfu Evrópu, um örlög hverrar fyrir-
myndar Modiglianis, sem járnhringurinn var þá þegar farinn að þrengja að.
22.
... Af tilviljun barst mér bók í hendur: bréf skáldsins Max Jacobs. Árið
1915 skrifar hann Guillaume Apollinaire, sem þá er brigadír í stórskotalið-
inu: „Með okkur er allmikið skáld rússneskt, Ilja Erenbúrg, hann hefur þýtt
mér ljóð sín. Hann álítur sig lærisvein Jammes, en hann minnir meir á þig
eða Heine. I kvæðum hans er eitthvað í ætt við Dómsdag, menn koma að
sækja gamlan mann, sem situr í kaffihúsi — vitið þér ekki að Dómsdagur er
kominn? Allir verða að mæta. En sá gamli svarar: „Hvað er þar? Dómsdag-
ur? Get ekki komið, ég er boðinn til kvöldverðar.“ Ekki eru öll kvæði hans
eins sterk og þetta, en gott væri að fá fleiri skáld eins sterk og þessi maður ...“
383