Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Qupperneq 61

HALLFREÐUR EIRÍKSSON
V'
Karel Capek
Karel Capek fæddist í Malé Svato-
novice, smábæ í norðausturhluta
Bæheims árið 1890. Faðir hans var
læknir, en einskorðaði sig ekki við
læknisstörfin heldur var áhugasamur
um almenn mál og skáld gott á hér-
aðsmælikvarða. í móðurætt var Ca-
pek kominn af mölurum, efnuðu
fólki, sem búið hafði þama í marga
ættliði og hafði í heiðri fornar venj-
ur, og var nákunnugt þeim munn-
mælasögnum, sem við héraðið voru
tengdar. Móðir Capeks safnaði þjóð-
sögum og þjóðkvæðum, en miklu
meiri áhrif á Capek og varanlegri
hafði amma hans. Hún var létt í lund,
guðhrædd á forna vísu og ágætlega
að sér í þjóðlegum fróðleik. Sagðist
Capek svo frá síðar meir, að til henn-
ar hefði hann sótt þá þekkingu á móð-
urmálinu, sem honum hafi enzt æ síð-
an.
Héraðið kringum Malé Svatonovice
er hæðótt, skógi vaxið, heldur ófrjótt
á tékkneskan mælikvarða en fagurt á
að líta. Hagur manna þar var þess
vegna heldur þröngur fyrr á öldum
og bændauppreisnir algengar. En á
19. öld varð iðnaður aðalatvinnuveg-
ur manna í héraðinu, og fæðingar-
staður Capeks breyttist úr sveitaþorpi
að kalla í iðnaðar- og námabæ. Hafði
sá vöxtur ekki stöðvazt á æskuárum
Capeks. En kjör verkalýðsins fóru
ekki batnandi að sama skapi, og mun
kjarabarátta hans ekki hafa farið al-
gerlega fram hjá Capek, þótt ungur
væri að árum, því að faðir hans hélt
oft fyrirlestra á fundum verkamanna.
Snemma fór Capek að yrkja. Á átt-
unda ári orti hann tækifæriskvæði
fullum fetum ásamt eldri bróður sín-
um Jósef. Jafnhliða skáldskapnum
fékkst Capek við að mála, og málaði
hann svo vel, að við lá, að eigandi
postulínsgerðar réði hann til sín sem
málara. En faðir Capeks ætlaði syni
sínum meiri hlut og setti hann tíu ára
gamlan í menntaskólann í Hradec
Králové, sem er um 30 km leið þaðan.
Ekki auðnaðist Capek að útskrifast
úr þeim æruverða skóla, því að vart
fermdum var honum vísað þaðan
vegna þátttöku í málfundafélagi
stjórnleysingja. Barg faðir hans hon-
um með naumindum undan ofsókntim
395