Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Qupperneq 63

KAREL CAPEK
hlaupast undan merkjum, og þekkti
því styrjöldina af eigin raun. En auð-
vitað hafði styrjöldin bein áhrif á líf
Capeks á annan hátt. Svo mikill fjöldi
vina og félaga hans féll, að sú kyn-
slóð, sem síðar var kennd við Capek,
týndist því nær. Styrjöldin batt enn
fremur enda á samvinnu þeirra
bræðra, Karels og Jósefs, að því er
snerti skáldsagnagerð. Karel Capek
reit einn stríðsbækur sínar. Síðar
tókst með þeim bræðrum heilladrjúg
samvinna í leikritagerð.
Námi lauk Capek, þegar styrjöldin
stóð sem hæst og komst þá að raun
um, að lausn frá herþjónustu veitti
enga atvinnutryggingu fyrir ungan,
nýbakaðan heimspeking. Eftir langa
mæðu tókst honum að fá bókavarðar-
stöðu, en gafst fljótlega upp á þeirri
atvinnu, enda ekki nema miðlungi vel
launuð. Fór hann þá að dæmi ýmissa
frægra rithöfunda og gerðist heimil-
iskennari á sveitasetri bæheimsks
aðalsmanns. En kjör Capeks voru
samt sem áður kröpp á þessum árum.
Löngu seinna komst Capek svo að
orði, að hann hafi farið til þess sök-
um atvinnuleysis og af örvæntingu að
skrifa bækur.
Ritstörf íapeks á þessum árum
voru hin margvíslegustu. Árið 1920
gaf hann út þýðingar á frönskum
skáldskap. Höfðu þessar þýðingar
geysileg áhrif á heila kynslóð tékk-
neskra skálda.
í lok heimsstyrj aldarinnar fyrri
hrundi hið forna Austurríki til
grunna, og eitt þeirra þjóðríkja, sem
reis á rústunum, var Tékkóslóvakía.
Innanlandsmál hins nýja ríkis voru
öll á ringulreið og verður ástandinu
helzt líkt við ástandið í Rússlandi eft-
ir marzbyltinguna 1917. Borgarastétt-
in tékkneska, sem rankaði við sér rétt
eftir að alþýða og millistéttir Prögu
höfðu lýst yfir lýðveldi og náði í ráð-
herrastólana í hinu nýja ríki, var þess
lítt megnug fyrst í stað að skipa mál-
um lýðveldisins eftir sínu höfði, því
að alþýða manna, forystulítil að vísu
en furðulega ákveðin, krafðist allvíð-
tækrar þjóðnýtingar. Stóð lengi í
stappi, hvor ofan á yrði, en að lokum
tókst tékkneskri borgarastétt að vinna
fullan sigur með dyggilegri aðstoð
hægri sósíaldemókrata. Höfuðforingi
tékkneskrar borgarastéttar var Tomás
Garrigue Masaryk, fyrrverandi pró-
fessor í heimspeki við háskólann í
Prögu og afar snjall stjórnmálamað-
ur, og var hann kjörinn fyrsti forseti
Tékkóslóvakíu. Hann fordæmdi tækni
og aðferðir byltingarinnar á þeim
forsendum, að bylting, sem kostaði
valdbeitingu, væri úrelt og aftur-
haldssöm, að „háaðallinn hefði gert
pólitískar byltingar sér til dægrastytt-
ingar“. En Masaryk beitti ekki aðeins
neikvæðum áróðri. Hann boðaði
húmanisma, sem hann skilgreindi
þannig: „Húmanisminn er ekki til-
finningasemi heldur vinna og aftur
vinna.“
397