Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Blaðsíða 82

Timarit Máls og menningar
snemma um morguninn. Með síðustu
orðum sínum í leikritinu talar hann
um eyðilegginguna, augsæilega jafn-
ósnortinn og sannfærður og ævin-
lega:
Þetta verður fallegur morgunn. Franska
villan er reyndar brunnin og prjónastofan
ekki leingur til; en sá sem skríður út úr
rústunum, hvað heyrir hann? Hann heyrir
næturgalann sýngja. Það er hvort sem er
ekki nema þetta Eina sem getur sigrað.
Verið þið sæl (bls. 122).
Að sjálfsögðu væri alrangt að
leggja þann skilning í Björn í Brekku-
koti, buxnapressarann eða Tbsen
Ljósdal að þeir séu bein líkamning
eigin hugsjóna böfundarins. Þó ekki
sé annað, þá eru þessir menn næsta
ólíkir sín á milli. Umfram allt eru
báðar persónur leikritanna einnig
dregnar hinum einföldu dráttum skop-
myndarinnar sem kemur þeim í and-
stöðu við umhverfið. Þeir eru hlut-
verk í skopleikjum með mörgum
kostulegum dráttum. En jafnvel í
gervi skopmyndanna birta þeir margt
af því sem Halldór hefur borið sér-
staka virðingu fyrir á síðari árum.
Hugarró, alþýðlegur virðuleiki, af-
neitun allra ögrana eru nokkrir þeir
eiginleikar er einkenna þá. Á miðj-
um vettvangi brasks og innantómrar
„ídeólógíu" eru þeir fulltrúar hins
fasta grundvallar, hinna sönnu mann-
legu verðmæta — mannúðarinnar, ef
menn vilja nefna það því nafni.
9
í sambandi við Brekkukotsannál
var hér tilfærður kafli um andúðina
á tilfinningatali. Hugsunarháttur og
tilfinningalíf fólksins marka að sjálf-
sögðu einnig tal þess. Kannski eru
hér reyndar á ferðinni gagnkvæm á-
hrif: ákveðið tjáningarform getur
á sinn hátt hugsanlega mótað sál-
ræna hegðun þeirra er svo tjá sig.
Þetta sjónarmið mætti — mutatis
mutandis — heimfæra á það skeið á
skáldferli Halldórs sem hér er til um-
ræðu: sú breyting sem verður á hug-
myndasviðinu á sér hliðstæðu í stíln-
um í víðri merkingu. Jafnhliða þeirri
athygli sem beinist að hugmynda-
kerfum af ýmsu tagi hefur hann vel
að merkja einnig tekið ákaft til máls
um hin fagurfræðilegu vandamál
skáldskaparins. Þannig getur Álf-
grímur bókanna í Brekkukoti; þær
höfðu flestar verið skildar eftir af
gestkomendum og báru þess greini-
lega vitni
að þar hefðu fleiri verið vinir kappa, ridd-
ara og stórsiglínga en hinir sem aðhyltust
danska rómani — en sú nafngift var hjá
okkur höfð um nútímabókmentir yfirleitt,
en þó sérstaklega um móðtirsýki. Þegar
við töluðum um danska rómani, er eins og
hafi vakað fyrir okkur einhver óljós hug-
mynd um Dostojevski og þá sagnamenn
aðra sem virðast hafa mist niður einhver
ósköp af tjöru, sem síðan vellur einhvern-
veginn formlaust, eftir þýngdarlögmálinu,
útí smugur og oní dældir (Brokkukotsann-
áll, hls. 71).
72